bruzdkowanie11

powstają błony komórkowe, W ten sposób powstaje jednolity nabłonek otaczający żółtko, zwany także blastodermą lub perider-m ą, przypominający stosunki panujące w różnych okresach bruzdko-wania u opisanego wyżej gatunku' należącego do owadów bezskrzy-dłych (rys. 90 E).

U owadów nie wszystkie jądra potomne wędrują do cytoplazmy powierzchniowej; część z nich pozostaje w materiale zapasowym, służy do przerabiania żółtka w okresie zarodkowym i stąd- nazywa się ję, łącznie z wysepkami plazmatycznymd, w których tkwią, komórkami żółtkowymi lub w i t e 11 o f a g a mi (rys. 90 E). Po wylęgnięciu się larwy komórki żółtkowe degenerują.

C. Morula

W pewnym okresie bruzdkowania, w różnym czasie u poszczególnych grup zwierzęcych, zwalnia się tempo podziałów komórkowych. Etap, w którym następuje, wyraźny spadek intensywności podziałów określa się jako stadium moruli. Od tego czasu rozdrabnianie się komórek ma już charakter bardziej indywidualny i w następnych okresach nie używa'się już terminu „bruzdkowanie” przy opisywaniu podziałów komórkowych zachodzących w zarodku.

Podobnie jak okres powstawania, tak też wygląd zewnętrzny i budowa wewnętrzna moruli może być rozmaita u różnych zwierząt. Termin „morula” jest właściwy tylko dla jaj bruzdkujących całkowicie i równomiernie lub prawie równomiernie. W tych przypadkach morula budową i wyglądem zbliżona jest do owocu morwy (rys. 78 E). Niemniej termin ten przyjął się powszechnie, chociaż niekiedy stadium określane jako morula w niczym nie przypomina owocu morwy. W takich przypadkach stosowanie tego terminu podkreśla jedynie spadek intensywności podziałów komórkowych.

W przypadkach bruzdkowania całkowitego nieregularnego, jak np. u płazóWj blastomery w stadium moruli ułożone są w zarodku zwarcie, a zarys ich zewnętrznych powierzchni tworzy bardziej wyrównaną linię (rys. 84 G)

» U gadów i ptaków zasadniczo nie wyróżnia się moruli. W stadium, które mogłoby odpowiadać moruli innych grup zwierzęcych, zarodek zbudowany jest z tarezowatej masy komórek, złożonej z dwóch lub większej liczby warstw, leżącej bezpośrednio na żółtku. W środku tarczy komórki¹ są mniejsze i całkowicie odgraniczone od żółtka, na obwodzie spłaszczone, większe i nie oddzielone błonami komórkowymi od leżącego pod nimi materiału zapasowego.

W* jajach bruzdkujących częściowo powierzchniowo nie wyróżnia się stadium moruli. ,    p. i,

D. Blastula

Stadium moruli trwa krótko, zarodek przechodzi w następne i końcowe stadium bruzdkowania, zwane b 1 a s t u 1 ą. Charakteryzuje jc obecność w zarodku jamy zwanej p i e r w o t ną jamą ciała, bla-stocelem albo jamą bruzdkowania. Blastocel pojawia się w rozwoju różnych grup zwierząt w różnym okresie bruzdkowania. Może zacząć rozwijać się wcześnie, po pierwszym lub po kilku podziałach komórkowych i stopniowo osiągać coraz większe rozmiary albo pojawia się później i bardziej gwałtownie.

Etap, w którym blastocel osiągnie największy rozmiar uważa się za /ukończenie okresu bruzdkowania. Znane są różne formy blastul. Wygląd, lmc]owa wewnętrzna blastuli, a zwłaszcza kształt i wielkość bla-stoOilu, zależą przede wszystkim od budowy jaja i sposobu jego bruzd-koWRlilu, Występują także stadia rozwojowe zbliżone do blastuli, ale bez |amv (atercoblastule).

I < •dolilustula    ^v

(’ p I o b 1 a s t u 1 a, albo inaczej tzw. blastula właściwa, zawierająca jamę, powstaje u zarodków bruzdkujących całkowicie, zwłaszcza w przypadku bruzdkowania mniej lub bardziej równomiernego.

H utrzykw, które bruzdkują w sposób równomierny (por. str. 175) już W atadlum 32-komórkowym można zauważyć między blastomerami zawiązek l)lastocelu w postaci wąskiej szczeliny. W ciągu dalszych etapów fORWojowych szczelina powiększa się, przyjmuje na przekroju coraz tMtfdldpJ regularny okrągły zarys, a blastomery mają tendencję układa-Itil alę na obwodzie. Szczelina w miarę rozwoju wypełnia się płynem pWdukowanym przez zarodek., W stadium 128-komórkowym pierwotna |«mit Sllła ma już znaczne rozmiary i na przekroju regularny okrągły iMiry* Btrodek strzykw po osiągnięciu stadium blastuli ma wygląd kuli-MtgO pęcherzyka, którego ściany zbudowane są z jednej warstwy komórek ułożonych w formie nabłonka, zwanego b las to dermą Ityn. IMA).

u ślimaków, zwłaszcza składających jaja na lądzie, już po pierwszym podziale bruzdkowania i po każdym następnym, pojawia się obszerna (•ma bruzdkowania okresowo zanikająca, będąca prekursorem definitywne! Jln my blastuli (fot. 30).

\ U lancetnika powstanie blastoeelu zaczyna się nieoo później niż u wlrzykw, przy przejściu od stadium 32-ikomórkowego do 64-komórko-wi‘go. Blastula lancetnika różni się od blastuli strzykw jeszcze tym, że (hi jej powstaniu pierwotna jama ciała jest nieco przesunięta w kierunku bieguna twórczego (rys. 91B). Wiąże się to z podziałami na blastomery mniejsze i większe: mikro- i makromery, które zajmują przeciwne bie-