CCF20081016030

atrybut naukowości. Dla rzetelności dodać należy, że omawiany ty| obserwacji istotnie może występować bez narzędzi kontrolnych, lec/ będzie on pełnił wówczas rolę techniki badawczej niepełnowartościowcj, a ponieważ używany jest rzadko można pominąć jego omówienie. To en dotychczas było nazywane obserwacją kontrolowaną i niekontrolowaną |n po prostu atrybut poprawności i naukowości. Obserwacja niekontrolowani! jest po prostu nierzetelną techniką badawczą i nie ma powodu upowsze chniać jej znajomości. Pełniła ona w naukach społecznych dużą rolę, lec/ raczej jako etap wstępny do badań szczegółowych. Obecnie jeśli obserwii cję nazywamy systematyczną to określenie to oznacza nie tylko sposób prowadzenia spostrzeżeń, lecz również sposób ich rejestrowania a to jcM tożsame z kontrolą jej prawidłowości.

Wróćmy więc do sposobów gromadzenia materiału badawczego z sy stematycznej obserwacji planowej. Ogólnie i nieprecyzyjnie można po dzielić techniki gromadzenia materiałów na nicstandaryzowanc i stan daryzowane. Do tych pierwszych należą notatki, opisy, rejestracji! dźwiękowa lub fotograficzna. Mają one tę cechę, że gromadzą materin! bez wyróżniania poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez umiejsco wienia czasowego. Ten sposób prowadzenia rejestracji materiału nie daje gwarancji gromadzenia materiału pełnego oraz możliwości weryfikowam.i prawidłowości prowadzenia spostrzeżeń. I w tym sensie możnaby nazwm obserwację taką obserwacją niekontrolowaną. Aczkolwiek i tu możni stosować pewne sposoby kontroli. Np. nasze materiały dajemy do czytaniu osobom towarzyszącym, zorientowanym w koncepcji badań. Uzyskujemy od nich ocenę materiału w sensie jego kompletności i prawidłowego kierunku.

Doskonalszą techniką gromadzenia materiałów jest stosowanie technik standaryzowanych. Mam tu na myśli tzw. arkusz obserwacyjny lub dzien nik obserwacji. Arkusz obserwacyjny to wcześniej przygotowany kwr stionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć mu obserwacja. W odpowiednich rubrykach pod określonym zagadnieniem notujemy wszelkie spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Notowania mogą być jeszcze oznaczone datą, co ma szczególne znaczenie przy wprowadzaniu nowych zmiennych w badane układy lub celowym przekształcaniu zbiorowości.

Wcześniejsza typologia zagadnień zapobiega przeoczeniu przez bailn jącego któregoś z nich oraz nadaje określony kierunek badaniom. Ponadlu

ii|i możliwość wykrycia nowych cech i zależności, na które warto ińcić uwagę, a które w arkuszu uwzględnione nie były. Jest to więc t||i'ps/,y sprawdzian poprawnego prowadzenia obserwacji. Ten typ ob-i iwucji można w pełni uznać za planowany, systematyczny i kontrolo-> my Ma ona jeszcze i tę zaletę, że arkusz obserwacyjny jest dobrym m lidem do porównania danych między nimi. Bardzo bowiem ważną jest 11 iwn porównywalności danych uzyskanych drogą obserwacji prowadzo-I i ty to przez różnych badaczy, czy w różnym czasie w tej samej ' i.nowości czy wreszcie na różnych grupach. Arkusz obserwacyjny daje diwość porównania i oceny materiałów badawczych pod względem ich ituo/.naczności i zakresu.

Wspomniany dziennik obserwacji kategoryzuje spostrzeżenia ze di,ilu na czas pojawiania się określonych faktów lub zmienności

.....sów i stosunków w badanych grupach. Przy badaniach szczegóło-

li |ednego zagadnienia spełnia on bardzo pożyteczną rolę. Prowadzony ' |nk nazwa wskazuje w postaci zapisów dziennych. Arkusz obserwa-, |n y wbrew swej nazwie nie musi być arkuszem zawierającym wszystkie dnienia na jednej karcie. Szczegółowe zagadnienia można notować na i i itynczych kartkach a potem chować je do odpowiednio poznaczonych i - u Zagadnienia szersze mogą być rozbite na szczegółowe i mieścić lin jednej karcie. Inne zagadnienia z podpunktami na innej karcie, uli opracowania arkusza obserwacyjnego zależy od konkretnych ¹ di'mości i wymogów badawczych. W pedagogicznych badaniach ilnwiskowych arkusz obserwacyjny jest najdoskonalszą techniką gro-n I ' ma materiałów obserwacyjnych.

Obserwacja systematyczna może być prowadzona bezpośrednio lub

.....minio. W przypadku obserwacji bezpośredniej prowadzący badania

ilnM'ie wykonuje wszystkie czynności związane z tokiem poznania, ".i. |r więc tylko jedno źródło deformacji danych, którym jest sam ' i i| n y Od jego obiektywizmu i skrupulatności zależy rzetelność uzy-inw li materiałów.

I'i/,y obserwacji pośredniej, a z taką mamy do czynienia w badaniach li ii Ii zbiorowości lub licznych problemów materiały gromadzi większa piiirowników. zachodzi wówczas konieczność stworzenia jednorod-i|Mliilury badawczej dla uniknięcia większych deformacji uzyskanego u .1 i i ihi Konieczna jest ścisła standaryzacja zagadnień i opracowanie liin/gowych wskazań badawczych oraz eliminowania możliwych oso-

81