CCF20081016055

W tych schematach kryje się nasze zamierzone rozumowanie luli raczej dociekanie co z czego może wynikać, co od czego zależeć, lub co może być przyczyną wybranej cechy. Nasz schemat sugeruje jednak bardziej złożone operacje. Jeśli zawód określa stosunek do pracy i obu wiązków - to czy ten stosunek ulega zmianie w zależności nastawienia religijnego. Takich schematów wiązanych może być więcej. One to właśnie stanowią bardzo atrakcyjną warstwę naszych dociekań.

Te trzy schematy nie wyczerpują możliwości powiązań między zmień nymi. Naszym obowiązkiem jest prześledzić takie możliwości wobec wszystkich zmiennych. Stosownie do uznania nakreślić zależności zacho dzące między nimi. Dla uproszczenia można w jednym schemacie umie szczać całą grupę zmiennych. Np. uznajemy, że od zawodu (zmiennej niezależnej) będą zależeć: 1) stosunek do pracy, 2) niechęć do aktywności społecznej, 3) nastawienie do przemian, 4) aspiracje życiowe. Dla całej tej grupy tworzymy jeden schemat

IV

9.2.7. Typologia wskaźników do zmiennych

Stajemy przed nową trudnością. Oto niby takie oczywiste sprawy jak pochodzenie społeczne. Prawie że zadekretowane konstytucyjnie nie po winno budzić wątpliwości. Tymczasem życie nie da się pomieścić w żad nych schematach i klasyfikacje niektórych pojęć lub ich desygnatów nastręczać nam będą wielkich trudności. Bo jak zakwalifikować środowi sko ucznia, którego matka jest nauczycielką a ojciec wykwalifikowanym robotnikiem po technikum? A jeszcze gorzej co to znaczy stosunek do religii? albo preferowanie wartości allocentrycznych?

Aby uniknąć takich rozterek musimy dla każdej zmiennej ustalić takie empiryczne cechy, których istnienie w sposób niewątpliwy wskaże, że rozważana przez nas cecha jest właśnie sobą i odróżnia się od innej.

Musimy jednak wyjaśnić sobie istotną okoliczność, oto kiedy badamy stosunek młodzieży do religii wówczas ta religijność musi być przez nas ściśle określona, wyznaczona przez niewątpliwe wskaźniki definicyjne (np. częstość praktyk religijnych, identyfikacja z prawdami wiary, posłuszeństwo wobec nakazów kościoła). Jeśli jednak stosunek do religii jest tylko jedną ze zmiennych obrazujących inny zupełnie problem wówczas najczęściej jedynym wskaźnikiem jest deklaracja badanego. Deklaracja laka może być zawodna. Dlatego wskaźniki powinny być empiryczne i obiektywne. Jeśli takie są niemożliwe do uzyskania — wówczas tworzymy wskaźniki definicyjne.

Wskaźnikiem cechy ucznia jest formalny fakt uczęszczania do szkoły i tworzenie jakichkolwiek dodatkowych wskaźników wobec uczniów szkół dziennych poza stwierdzeniem faktu - nie ma sensu. Inaczej rzecz się ma ze zmienną typu religijność. Za wskaźniki wiary uznamy: 1) regularne wypełnianie praktyk religijnych, 2) uznawanie nakazów i zakazów kościelnych, 3) kierowanie się w postępowaniu nakazami religii. To wystarczy. Pytania na ten temat możemy sformułować w taki sposób, aby odpowiedź na nie była równocześnie deklaracją: „wiary”, „stosunku obojętnego” lub „niewiary”.

Weźmy inny przykład: „aspiracje życiowe” - jako zmienna zależna. ('o je charakteryzuje, co określa ich poziom? Sądzi się, że na ogół zamiary wobec własnego losu, ściślej kim chce się być, co zdobyć, co znaczyć. Zatem wskaźnikami zmiennej aspiracji będą deklaracje badanego na ten lemat.

Wytypujmy więc dla przykładu wskaźniki dla dwu zmiennych jednej niezależnej i jednej zależnej

Zmienna		Wskaźniki
Stosunek do religii		1.    Regularne wypełnianie praktyk religijnych 2.    Uznawanie nakazów i zakazów kościoła 3.    Identyfikowanie się z głównymi prawdami
		wiary 4. Kierowanie się w postępowaniu nakazami religii