CCF20081206034

-    poznawanie rzeczywistości przez bezpośredni agli/d',

-    poznawanie rzeczywistości przez czerpanie z Rolowych, opracowanych materiałów. Wiedza bowiem jest przekazem całego poznawczego dorobku ludzkości;

-    poznawanie rzeczywistości przez odkrywanie, czyli rozwiązywanie problemów;

-    poznawanie rzeczywistości przez przeżywanie (przede wszystkim emocjonalne);

-    poznawanie rzeczywistości przez działanie praktyczne.

Jest rzeczt| najbardziej pożądaną, aby w procesie nauczania tak organizować swoje prace, by wykorzystywać wszystkie sposoby poznawania. Nawet jeśli zdajemy sobie sprawę, że charakter wiedzy występującej w rantach nauczanego przedmiotu skłania do częstszego wyboru raczej jednej z tych dróg, nie należy pomijać pozostałych.

Proces kształcenia

Niekiedy w dydaktyce cały ciąg zdarzeń „od projektu do efektu” określa się mianem „proces kształcenia". Proces kształcenia, zwany dawniej „procesem nauczania", to „zespół nauczycielskich i uczniowskich działań skierowanych na realizację założonych celów dydaktycznych i przebiegających w sposób regularny, czyli powtarzający się".' Wincenty Okoń wyodrębnia siedem ogniw tego zorganizowanego procesu kształcenia.' Tu przytaczam je w formie, jaką nadal im. W.P. Zaczyński/

Ogniwa procesu kształcenia

Ogniwo I. Tworzenie ładu zewnętrznego i wewnętrznego „to stwarzanie odpowiednich warunków, dzięki którym uczeń może podjąć skuteczne działanie”. Tworzenie ładu zewnętrznego to zapewnienie materialnych warunków niezbędnych do procesu kształcenia, np. sala, środki dydaktyczne itp. Lad wewnętrzny to „wewnętrzna możność działania przejawiająca się w posiadaniu dyspozycji takich, jak wiedza, sprawność i wola.

Ogniwo 2. Poznawanie faktów nu lekcji, tj. „udostępnienie uczniom materiału faktograficznego, który będzie poddany w następnym etapie uogólnieniu".

Ogniwo 3. Kształtowanie pojęć. Znajomość pewnej liczby faktów pozwala na uogólnienia. „Uogólnienia można dzielić na pojęcia, prawa naukowe, zasady itp. Dopiero znajomość uogólnień jest wystarczającą podstawą skutecznych działań człowieka. Pozwala bowiem przewidywać zdarzenia przyszłe, wśród których są także następstwa działań jednostek i grup".

Ogniwo 4. Wiązanie teorii z praktyka. „Oddziaływanie na rzcczywi stość dla weryfikowania prawdziwości twierdzeń teoretycznych jest zarazem poznawaniem tej rzeczywistości na wyższym poziomie, bo wzbogaconym przez teorie".

Ogniwo 5. Kształtowanie umiejętności i nawyków. „Uczeń szkoły współczesnej (...) musi opanować umiejętności stosowania w życiu wiedzy z wszystkich niemal dziedzin nauczanych w szkole. (...) Nawyk to wyćwiczona przez wielokrotne powtarzanie umiejętność".

Ogniwo 6. Utrwalenie wiadomości i umiejętności. „Dążenie do trwałości wiedzy jest (...) przeciwdziałaniem naturalnym procesom zapominania".

Zac/.yński W. I*., rmers k.\:inhviilu. hasło w ..lincyklnpedli |)eilagotmviicj. i*|V cli.. 1'W.ł, s <»2ń Okoń W.. I^,rntv\ nauczaniu. I’WN. Wars/awa l%5 Zaczyński W.l*. ibidem. siam(;|d leż cyialy. s.

*70

Zasady dydaktyczne

Podział zasad nauczania według Kruszewskiego

Zasady dotyczące materiału nauczania

Ogniwo 7. Kontrola i ocena wyników kształceniu. Jest ona integralnym składnikiem procesu kształcenia.

Przedstawione tu za Zaczyńskim ogniwa procesu kształcenia są regularni porządkującymi myślenie o organizowaniu kształcenia, ale nie powinny być traktowane jako obowiązkowe etapy struktury lekcji.

W niedawno wydanej pracy zbiorowej pt. Szlaka nauczania'' redaktor zbioru Krzysztof Kruszewski zamieścił kilka własnych tekstów. Stanowią one przekonywająco sporządzony zestaw najważniejszych informacji na temat nauczania, które powinien posiadać każdy kandydat na nauczyciela. Kruszewski przedstawia tam rozdziały na temat nauczania i uczenia się faktów, pojęć i zasad, na temat rozwiązywania problemów, metod nauczania i gier dydaktycznych. Szczególne znaczenie ma rozdział przedstawiający najpotrzebniejsze zasady dydaktyczne. Zasady dydaktyczne to, zdaniem Kruszewskiego, „ogólne normy postępowania nauczyciela w czasie przygotowania i prowadzenia lekcji umożliwiające uwzględnienie jednocześnie informacji z wielu źródeł i utrzymanie kierunku czynności uczenia się uczniów’’. ' Jest tu mowa o informacjach, bowiem Kruszewski patrzy na pracę nauczyciela jako ciąg decyzji opartych na jego wiedzy pedagogicznej i doświadczeniu, z których każda uwzględnia informacje pochodzące z wcześniejszego planu działania i faktycznej sytuacji w klasie.

Najpotrzebniejsze zasady nauczania Kruszewski porządkuje w sie dem grup. Są tu więc zasady dotyczące materiału nauczania, motywacji, pracy uczniu, harmonizowaniu systemów pedagogicznych, stosunków społecznych ar' kłusie, czynności nauczaniu i warunków zewnętrznych. Nic jestem tutaj w stanic omówić wszystkich zasad, jednak tytułem ilustracji pragnę przytoczyć bez rozwijania i komentarzy zasady odnoszące się do dwóch dziedzin - do materiału nauczania i do czynności nauczania. Zasady dotyczące materiału nauczania:

1.    Łącz to, czego uczeń ma się nauczyć, z tym. co już wic.

2.    Materiał ustrukturyzowany jest opanowany szybciej niż materiał, który nie jest ustrukturyzowany.

3.    Zasada, według której zorganizowano materiał, powinna odzwierciedlać rodzaj materiału i rodzaj zmiany psychicznej, do jakiej ma doprowadzić nauczenie się tego materiału.

4.    Optymalny stopień zorganizowania materiału jest właściwością indywidualną ucznia. (Jako komentarz do tej niejasno brzmiącej zasady autor przytacza prawidłowość, która głosi: „im bardziej inteligentny i znający przedmiot, z którego pochodzi materiał nauczania, jest uczeń, tym niższy stopień zorganizowania materiału jest mu potrzebny.")

5.    Traktuj dany materiał nauczania jako osobną całość, ale pamiętaj, że jest on częścią większej całości.

6.    Nie wprowadzaj wiadomości, o których nie wiesz, do czego są potrzebne na lekcji.

7.    Opracuj pomysł nu lekcję, integrujący czynności uczniów z materiałem nauczania.

' Kruszewski K.. (red.). Sztuka nauczania. Czynności nunrziricla. I‘WN. |. I. Włirs/iiwii 2001. s, 177 ' Kruszewski K.. op. cii., s. I9H.