CCF20081206055

stosowanie rutynowe, potem przystosowanie oportunistyczne. a następnie „szwejkizm" lub zachowanie niewolnika w koloniach. Jeśli chodzi o związek tego cyklu z wiekiem uczniów, to wiek 6-7 lat charakteryzuje podporządkowanie optymistyczne, około zaś 13 roku życia pojawia się „szwejkizm". Oczywiście, są to generalizacje bardzo niedokładne, z jednej strony bowiem wielu uczniów trwa na poziomie podporządkowania zrutynizowanego i oportunizmu przez cały okres szkoły średniej, z drugiej zaś, w czasie pobytu w szkole średniej wykształcają się tendencje do zachowań rebelianckich, do podejmowania działań sabotujących kierowniczą rolę nauczyciela w toku lekcji, do buntu symbolicznego itd.

Nie dysponujemy licznymi polskimi badaniami na ten temat. Ogólnie jednak można powiedzieć, że prawdopodobnie dynamika zmienności strategii przebiega w naszym kraju podobnie - od strategii kooperacji ze szkolq do strategii przetrwania lub opozycyjnych.

Związek między strategiami nauczycielskimi n uczniowskimi

Myślę, że istnieje związek między postulowaną zmiennością strategii nauczycielskich od dominacji do negocjacji, a zmianami strategii uczniowskich od pozytywnych do negatywnych. Prawdopodobnie występują tu dwa zjawiska.

-    Nauczyciele hamują przechodzenie do negocjacji i demokratycznego stylu kierowania, ponieważ postrzegają pogarszanie się motywacji uczniów wobec szkoły.

-    Uczniowie pogarszają swoje nastawienie wobec szkoły, ponieważ nauczyciele nie reagują, albo nie reagują w dostatecznym stopniu, na ich rozwijające się potrzeby autonomii, samokierowania i możliwości własnego podejmowania decyzji.

W sumie zmiany u uczniów wywolttjti ii nauczycieli tendencje do niento-dypkowunia zachowań, a brak zmian »' obrębię strategii nauczycieli przyspiesza u uczniów pogarszanie sie motywacji wobec szkoły.

Jeśli u nauczycieli zmiana strategii w stronę negocjacji nie rozpoczyna się odpowiednio wcześnie, to później staje się ona utrudniona przez pewne dodatkowe okoliczności. Oto uczniowie z biegiem lat wyrabiają u siebie przeświadczenie, że traktowanie ich jak dzieci jest jedynym możliwym szkolnym postępowaniem. Od każdego nowego nauczyciela oczekuje się więc. że tak też się będzie zachowywał, utrudniając tym samym jakąkolwiek zmianę.

Skutki stabilności strategii nauczycielskich

Stabilność strategii stosowanych przez nauczycieli najlepiej daje się zauważyć przy porównaniu szkoły z rodziną. Gdy weźmie się pod uwagę, jak ogromnie zmienia się styl postępowania rodziców wobec młodego osobnika w ciągu 12 lat - od 7 do 19 roku życia - dopiero wówczas widać, jak bardzo nieelastyczny jest szkolny styl oddziaływania. Niektórzy uważają, że to, co dzieje się w szkole, można w gruncie rzeczy nazwać ndziecinnienieni bądź hamowaniem rozwoju. To hamowanie odbywa się zwykle pod pretekstem, że młodzi nie dorośli do tego. by ich traktować jak ludzi bardziej dojrzałych.

W związku z omawianymi problemami nasuwają się dwie kwestie o charakterze szczegółowym.

Po pierwsze, w badaniach zagranicznych zarysowuje się interesuji/cu zmienność dotyczącą miejsca i roli leku ir szkole oraz strategii dawania sobie rady z lekiem. Lęk, w pierwszych latach uczęszczania do szkoły, bywa problemem dla uczniów i to prawdopodobnie dla wielu uczniów. W wieku odpowiadającym naszemu gimnazjum ciągle jest to jeszcze

Y.ustunciif sie...

Strategie jako formy reagowania na to, co się dzieje w szkole

Styl patrzenia na szkolę

Ukryty program

problem uczniowski. Później może się zdarzyć różnie, a bywa, że staje się to problem nauczycieli, zwłaszcza wówczas, gdy maju '1° czynienia z uczniami nastawionymi buntowniczo wobec szkoły.

Po drugie, w trakcie pobytu ucznia w szkole wzrasta znaczenie buntu symbolicznego przejawiającego się stylem zachowania, ubrania, fryzura, ozdobami. Jest to wyraz chęci i potrzeb manifestowania się osobowości i niepowtarzalności „ja" poszczególnych uczniów, nawet jeśli ta „niepowtarzalność" początkowo manifestuje się przez bardzo podobne zachowania różnych osób w grupie. Potrzeba manifestowania własnej tożsamości jest może skutkiem „ruweżoncj" perspektywy postrzeganiu uczniu przez nauczycieli w szkole. W wielu szkołach zauważane są tylko fragmenty osobowości ucznia istotne dla funkcjonowania szkoły, reszta zaś nie budzi zainteresowania nauczycieli.

Rozważania nad strategiami nauczycieli chciałbym zamknąć przedstawieniem jeszcze jednego poglądu Holta. Uważa on mianowicie, że nauczyciele na ogól nie są sami wobec siebie uczciwi w sprawie swoich lęków i ograniczeń. Żałośnie śmieszna jest ich ustawiczna tendencja przedstawiania sie wobec dzieci juko wszystkowiedzących, potężni bogowie, zawsze mqdrzy i zawsze sprawiedliwi. Nie są też uczciwi w sprawie swoich uczuć. Ponieważ przeczytali w podręcznikach, że nauczyciel ma kochać jednakowo wszystkie dzieci, starają się wmówić sobie, że tak jest, mimo, iż po ludzku .rzecz biorąc, jest to.po prostu niemożliwe. Ktoś, kto mówi, że tak właśnie czyni, okłamuje sam siebie. Kłamstwo daje poczucie winy, która w rezultacie obraca się przeciw dzieciom. Nauczyciel udaje sympatię przez fałszywe uśmiechy i nienaturalnie słodki ton głosu, ale tak naprawdę nie jest nastawiony przyjaźnie do swoich podopiecznych.

Czy w świetle powyższych rozważań, sukces pedagogiczny nauczyciela zależy od „uczciwości" jego kontaktów z uczniami?

11.6. Skutki stosowania strategii i ukrytego programu

Strategie stosowane przez uczniów, a po części także i strategie nauczycieli są formą ich reagowania na to. co sie dzieje ir szkole. Przez to, co się dzieje w szkole należy rozumieć nie tylko realizację normalnego programu nauczania, ale także ukryty program (patrz Rozdział 3). Warto w tym miejscu, poczynić pewne dodatkowe wyjaśnienia dotyczące ukrytego programu.

W ostatnich dwudziestu latach w naukach zajmujących się wychowaniem rozwinął się pewien styl patrzenia na szkolę, w którym szczególną uwagę przywiązuje się nic do tego. co zewnętrzne, jawnie określane i wyłożone w dokumentach programowych, ale do lego, co sie dzieje w codziennym. zwykłym bytowaniu.

Obok oficjalnego, dydaktyczno-wychowawczego nurtu, w każdej szkole - chyba w każdym kraju - toczy się inne życic, kierujące się swoimi prawami i normami odmiennymi od zalecanych przez władze oświatowe. To inne życic szkoły jest przejawem i rezultatem splotu zjawisk,

“ Ulill I.. o|'. cii . s. 167. K.S