CCF20081215027

383

Czynność myślenia

poznaniu ludzi z regułami heurystycznymi, które odgrywają szczególną rolę w omawianej fazie. Psycholog ten sformułował następujące reguły (wskazówki) ułatwiające odkrywanie problemów.

Wskazówka i. — „Spróbuj wykonać schemat sytuacji (zjawiska, urządzenia itp.), który pomoże ci dostrzec problem. W schemacie tym podaj możliwie wyczerpującą listę braków i luk, które zawiera dana sytuacja. Tak na przykład analizując budowę telefonu, dźwigu budowlanego czy metody nauczania, spróbuj znaleźć szereg ich wad”.

Wskazówka 2. — „Zbadaj przebieg procesu uczenia się, dzięki któremu zapoznałeś się z daną sytuacją (zjawiskiem, urządzeniem itp.). Być może, iż w toku uczenia się przyjąłeś jakieś założenia, które utrudniają ci dostrzeżenie luk i wieloznaczności w sytuacji. Tak na przykład, jeśli na zajęciach poświęconych teorii osobowości Freuda, wykładowca traktował dyskusyjne twierdzenia o libido i nieświadomej motywacji nie jako mało prawdopodobne hipotezy, lecz jako niewątpliwe fakty, to takie błędne ujęcie może utrudnić ci odkrycie nie rozwiązanych zagadnień w koncepcji Freuda. Im dokładniej poznasz historię uczenia się danych pojęć i teorii, tym łatwiej będziesz mógł dostrzec w nich luki i niejasności”.

Wskazówka 3. — „Chcąc wykryć problem w danej sytuacji, spróbuj wymyślić sytuację alternatywną. Nowa sytuacja, często zupełnie nierealna, pozwala dostrzec błędne założenia i wady sytuacji, w której aktualnie działasz. Załóżmy np., że interesujesz się sprawą poszukiwania odpowiedniej literatury naukowej. Wiadomo, że praca ta zajmuje bardzo dużo czasu. Wymyśl więc metodę idealną, która umożliwiałaby znalezienie każdej książki w ciągu kilku sekund. Załóżmy, że doszedłeś do wniosku, iż można by w tym celu wykorzystać wielkie maszyny cyfrowe, które wiedzą o wszystkich książkach i artykułach napisanych kiedykolwiek przez ludzi. Wprawdzie trudno byłoby wprowadzić maszynę cyfrową do biblioteki szkolnej, ale porównanie sytuacji idealnej z tradycyjną techniką korzystania z księgozbioru pozwala często dostrzec wady i błędy tej techniki, czyli pozwala sformułować problem”.

Chociaż stosowanie wskazówek heurystycznych nie gwarantuje, że ludzie odkryją problem, to jednak zwiększa prawdopodobieństwo jego dostrzeżenia.

Analiza sytuacji problemowej

Po odkryciu problemu podmiot realizuje fazę analizy jego struktury. Przez „analizę” rozumiemy aktywne badanie celu oraz danych początkowych, które są zawarte w sytuacji problemowej. W fazie tej zasadniczą rolę odgrywa myślenie reproduktywne.

Analiza celu

Jedną z najważniejszych operacji wykonywanych w sytuacji problemowej jest analiza celu. Jak wynika z badań psychologicznych, człowiek rozwiązujący problem powinien