CCF20081221026

radykalnym narzędziem niszczycielskim, które za pomocą kilku prostych reguł ma wymieść z myśli i działań ludz-kich wszystko to, co hamuje porozumienie między ludźmi, opóźnia rozrost informacji, utrudnia wychowanie dla współpracy, podtrzymuje rządy tyrańskie, niewolnicze reżymy kościołów, zakłóca obieg myśli i obieg towarów.

Wiadomo oczywiście, że ta wizja świata nie była w wieku oświecenia bezwzględnie jednolita; wiadomo również,, że liczne nie dające .się rozwikłać. konflikty i trudności, powstające natychmiast przy próbie bliższego zastosowania wszystkich tych optymistycznych projektów do realnego świata, doszły do świadomości niektórych przynajmniej wybitnych współtwórców ówczesnej kultury umysłowej. Pominiemy jednak te sprawy, skoro przyjęliśmy założenie — nieco fikcyjne, ale nieodzowne — że można przedstawić główne etapy myśli pozytywistycznej nie pi-. sząc przy tej sposobności, jakby należało, powszechnej ' historii filozofii. Wystarczy zanotować, że osiowe założenia pozytywizmu zostały w filozofii Hume’a sformułowane w postaci wyraźnej, że stanowiły składnik oświeceniowej walki z przesądem, z metafizyką, z nierównością społeczną i despotycznymi. rządami; że antynomia wewnętrzna teoriopoznawczego programu Hume’a ujawniła się w samym jego dziele i postawiła wobec tego następnym pokoleniom pozytywistów nierozwiązane .kwestie. Pytanie o możliwość wiedzy, która byłaby zarazem bezwzględnie godna zaufania i niepusta treściowo ani jałowa w swojej jednostkowości nieuleczalnej —- pytanie to okazało się w końcu skupiskiem wszystkiego, o co w teorii poznania chodziło, Pozostało zasługą Hume’a. że nadal temu pytaniu jasną i rozwiniętą postać.

August Comte

— pozytywizm epoki romantycznej 1. Spór o Comtę’a. Wypada zanotować, źe nazwa

„pozytywizm” kojarzy się najłatwiej z nazwiskiem filozofa, którego doktryna szczególnie obfituje w składniki uchodzące za obce przyjętym skądinąd stereotypom pozytywizmu czy nawet z nimi sprzeczne. Nie obeszło się tedy bez sporów co do tego, czy i w jakim stopniu prawomocne jest nazywanie Comte’a pozytywistą, chociaż on sam nie tylko tę nazwę do siebie stosował, ale ją, ściśle rzecz biorąc, stworzył. Wypada wszakże odróżnić doktrynę od biografii. Pierwsi uczniowie i wyznawcy filozofii pozytywnej byli po części zdania, że myśl Comte’a daje się podzielić na dwie wyraźnie różne fazy, z których pierwsza tworzy pozytywizm właściwy, druga natomiast jest częściowym przynajmniej zaprzeczeniem pierwszej i winna uchodzić za ubolewania godną aberację wielkiego filozofa, trapionego pod koniec życia nawrotem choroby umysłów wej. Dwudziestowieczni historycy odmienili ów wizerunek Comte’a spopularyzowany przez niektórych uczniów. Uznali, przeciwnie, że tak zwana druga faza jego twórczości, związana nade wszystko z pomysłami dotyczącymi „religii ludzkości”, jest naturalnym dalszym ciągiem całej filozofii pozytywnej skonstruowanej uprzednio, jej uwieńczeniem harmonijnym raczej aniżeli zaprzeczeniem. Zależnie więc od sensu, jaki przypisywali nazwie „pozytywizm”,. .jedni doszli do. wniosku, że Comte w ogóle