CCF20081221064

świadczenia zakładają siebie wzajemnie; możemy sformułować zasadę ekonomii tylko wtedy, gdy dysponujemy pojęciem czystego doświadczenia jako trwałym układem odniesienia (musi być dany ideał redukcji „danych”, jeśli mamy wiedzieć, w jaki .sposób oceniać pewne treści poznawcze jako przeciwne ekonomizacji wtręty); z drugiej strony pojęcie czystego doświadczenia otrzymujemy właśnie posługując się zasadą ekonomii. Ostatecznie więc odtwarzamy w nowej wersji to samo tradycyjne błędne koło, które jest punktem wyjścia dla kaniowskiego problemu krytycznego; kryteria wartościowania wiedzy usprawiedliwione są przez model poznania, w którego budowie te same kryteria są użyte. Husserl, który w Badaniach. logicznych podjął m. in. krytykę zasady ekonomii, uważał tedy, że żadna teoria poznania, która chce korzystać z gotowych osiągnięć nauk eksperymentalnych, nie os o: się zarzutom, albowiem niepodobna badać wartości poznania i jego prawomocności lub nieprawomocności, jeśli uprzednio zakłada się prawomocność określonych wyników osiągniętych za pomocą tych kryteriów, które dopiero są' przedmiotem pytania.

6. Ernst Mach. Ernst Mach (1838—1916), który w rozprawach swoich wypowiedział nieza'eżnie od Avenariusa wiele pomysłów podobnych, był jednak w odróżnieniu od Avenariusa przyrodnikiem pracującym bezpośrednio w dziedzinie eksperymentalnej i teoretycznej fizyki. Był profesorem matematyki i fizyki kolejno w Wiedniu, Grazu i Pradze, a w ostatnich latach działalności akademickiej wykładał w Wiedniu filozofię, ściślej — historię i teorię nauk indukcyjnych. Rozważania nad potrzebą syntetycznych rozważań w powstających właśnie dziedzinach fizyki skłoniły go do poszukiwań historycznych, spodziewał się bowiem w dziejach podstawowych pojęć fizycznych wykryć zarówno właściwy ich sens, jak wskazówki co do dalszych kierunków .pracy. Historii fizyki poświęcił też szczególnie dużo uwagi w swojej twórczości.

Być może nie bez związku z tym kierunkiem zainteresowań Macha pozostaje okoliczność, że chociaż spokrew-

pod wieloma względami z Avenariusem, odznacza! się znacznie silniejszym poczuciem relatywności wiedzy. Avenariuis, jak się wydaje, wierzył w ciągły proces „oczyszczania” doświadczenia w toku postępów nauki i w możliwość nieograniczonego zbliżenia się ku ideałowi wszechobejmującej syntezy w granicach radykalnie oczyszczonego doświadczenia; miał znacznie więcej systemo-twórczego zapału i filozoficznych, w tradycyjnym sensie, skłonności, chociaż, oczywiście, samej treści .nauki nie przypisywał innego sensu aniżeli biologiczny. Mach był głęboko przeświadczony o tymczasowości każdego etapu nauki, o prowizorycznym charakterze wszelkich twierdzeń, o ich — by tak rzec — okazjonalnych raczej war-\ tościach. Ważnym bodźcem w jego filozoficznych refleksjach był radykalizm antydogmatycżhy przekonanie o szkodljwościach. jakie przyczynia nauce i życiu uparte trzymanie się odziedziczonych schematów i wiara w nienaruszalność jakichkolwiek, naukowych czy potocznych, opinii. Sądził, że również w samej fizyce wiele jest pod tym względem oczyszczającej pracy do zrobienia.

We wczesnej młodości Mach zapoznał się z Prolegomenami Kanta i dzieło to wywarło na nim wielkie wrażenie, skłaniając go do refleksji krytycznej nad obiegowymi metafizycznymi przesądami. W dojrzałej swojej twórczości odrzucił wszakże całkowicie fundamentalne idee kan-towskiej doktryny; doszedł do przekonania, że „rzecz sama w sobie” jest hipotezą najzupełniej zbędną, a wiara w aprioryczne warunki doświadczenia nie opiera się na niczym, w szczególności myśl o istnieniu sądów syntetycznych a priori uznał za absurdalną. Z dziejów nauki nieodparcie, jego zdaniem, wnosić należy, że nie ma żadnej wyraźnej granicy między przednaukowym, potocznym doświadczeniem, zarejestrowanym w obiegowym języku, a teoretycznymi konstrukcjami wiedzy nowoczesnej. Nauka jest dalszym ciągiem tej samej skrótowej i symbolicznej systematyzacji doświadczenia, którą uprawiają ludzie żywiołowo w całej historii i której organizacja słowna daje wyraz. Poznanie jest pewną częścią praktycznej działalności ludzi, odpowiedziami adaptacyjnymi organizmu na całość warunków życiowych i nie ma po-

• Filozofia pozytywistyczni    ..... 129