CCF20081226005

739

Zdolności

Teoria dwóch czynników pod wpływem dalszych badań i udoskonaleń analizy czynnikowej została zmodyfikowana przez kontynuatorów dzieła Spearmana. C. Burt wykrył, że oprócz czynnika g znaczny stopień zmienności wyników testów wyjaśniają dwa czynniki grupowe: v:ed (grupa czynników werbalno-szkolnych) i k:m (czynniki przestrzenno-techniczne). Ta dychotomiczna grupa to główne czynniki grupowe. Oprócz nich istnieją jeszcze mniejsze czynniki grupowe oraz czynniki specyficzne (patrz rys. 227). A więc pod wpływem Burta, a także P. Vernona (1961, 1969; Buther, 1970), dwustopniowa hierarchia Spearmana została zastąpiona wielostopniową konfiguracją czynników o coraz węższym zakresie, wśród których czynnik g zachował swe nadrzędne miejsce (rys. 227).

9

Większe czynniki grupowe V-iejsze czynniki grupowe

Czynniki specyficzne

V:ed    k:m

A I P-,

Rys. 227. Hierarchiczny- model struktury zdolności według Ver-nona. Symbol v: ed oznacza czynniki werbalno-szkolne, zaś k:m — przestrzenno-techniczne.

Istotny postęp w rozwoju kierunku wytyczonego przez Spearmana polega na wykazaniu przez R.B. Cattella, że klasyczny czynnik g składa się w istocie rzeczy z dwóch odrębnych czynników ogólnych. Cattell w pełni akceptuje pogląd Spearmana, że istotą inteligencji jest spostrzeganie stosunków, zależności. Jednakże niezbędne jest uwzględnienie faktu, że determinanty tego spostrzegania są, ogólnie rzecz biorąb, dwojakiego rodzaju. Pierwsze z nich to wrodzone w zasadzie możliwości mózgu, które sprawiają, że nabywanie wprawy w rozwiązywaniu problemów i przyswajanie sobie odpowiednich nawyków umysłowych u jednych osób przebiega lepiej, u innych gorzej. Różnice te dają Cattellowi podstawę do mówienia o inteligencji płynnej (g_f). Jej najlepszą miarą są wynalezione przez Cattella tzw. „neutralne kulturowo” testy inteligencji (patrz rys. 231). Wvkorzystywanie inteligencji płynnej do rozwiązywania wyrastających przed osobnikiem problemów prowadzi w rezultacie uczenia się i zjawiska transferu do powstania i rozwoju inteligencji skrystalizowanej (a_g). Reprezentują ją wyćwiczone, nawykowe czynności umysłowe, ukształtowane dzięki posługiwaniu się w procesie myślenia i uczenia się bardziej fundamentalną zdolnością g , która stanowi ich podłoże. Inteligencja skrystalizowana jest tedy kondensatem naszego doświadczenia. Przejawia się między innymi w wykonywaniu wyuczonych zadań oraz w testach werbalnych i rachunkowych.

Inteligencja płynna jest w zasadzie wrodzona, natomiast inteligencja skrystalizowana zmienia się w zależności od kultury, w której dany osobnik wyrasta, oraz od jego aktywności i zainteresowań. Warto tu odnotować, że prekursorem pojęcia inteligencji skrystalizowanej był znany polski psycholog, Stefan Szuman. Wyróżnił on jeszcze w okresie międzywojennym tzw. „inteligencję efektywną”, którą definiował jako stopień doświadczenia intelektualnego, zdobytego przy wykonywaniu aktów myślenia (1931). Mimo pewnych podobieństw, pojęcie inteligencji płynnej i skrystalizowanej nie jest