CCF20090214045

podstawę całej konstrukcji świata historii w naukach humanistycznych, jak twierdził Dilthey.⁴ Podział na nauki przyrodnicze i nauki humanistyczne (nazywane przez Rickerta naukami o kulturze, Kulturioissenscha-jten — ta zmiana nazwy z Geisteswissenschaften na Kulturwissenschajten bynajmniej nie jest bez znaczenia) ma w neokantyzmie charakter pojęciowo-metodo-logiczny. W ramach tego kierunku absurdalne jest przypuszczenie, że rozgraniczenie nauk opierać się może przede wszystkim na ontologicznej odmienności różnych obszarów rzeczywistości doświadczonej przed wszelką nauką.⁵ Albowiem, twierdzili neokantyści, niemożliwe jest poznanie rzeczywistości samej w sobie, rzeczywistości, która nie byłaby przedmiotem poznania pojęciowego, a zatem, przynajmniej potencjalnie, przedmiotem jakiejś nauki. Każda wypowiedź o jakimkolwiek fragmencie czy części rzeczywistości zakłada już pojęcia i metody ją porządkujące i nadające jej odpowiednią formę. Ich samych z rzeczywistości nie można zaczerpnąć, gdyż są wobec niej uprzednie — są jej apriorycznymi formami zawsze, gdy staje się ona przedmiotem poznania. Niemożliwa jest zatem jakakolwiek on-tologia jako nauka o istocie bytów, która leżałaby u podstaw poznania metodyczno-pojęciowego i mogłaby być jego krytycznym miernikiem. Formowana przez naukowe pojęcia rzeczywistość jest pozbawionym wszelkich form materiałem, nieuporządkowaną różnorodnością. .„Obiektywność poznania” — pisał Rickert — zależy „od poznawczych zasad selekcji i uporządkowania, według których teoretycznie opanowuje się różnorodne kontinuum «przeżywanego» materiału i dla których poprawności nie może mieć żadnego znaczenia rzeczywistość jedynie postrzegana, rzeczywistość jako «przedmiot» poznawczych przedstawień.”^{1 2} Dlatego refleksja filozoficzna nad uzasadnieniom nauk przybiera formę „metodologii”. I dlatego nie odmienny charakter przedmiotu, lecz odmienna „metoda” decyduje o odmienności nauk o kulturze.

Nic można jednak nie wspomnieć o pewnej trudności, jaka nasuwa się w związku z przedstawioną tutaj charakterystyką poglądów neokantystów, a ściślej rzecz biorąc Rickerta, o którego głównie nam chodzi. Problem ten ma bowiem istotne znaczenie dla interpretacji teorii nauki Webera.

Otóż sam Rickert za zgoła niesprawiedliwe i oparte na nieporozumieniu uważał zarzuty, że pomija swoistość rzeczywistości badanej przez nauki historyczne i kładzie nacisk jedynie na logiczną formę poznania tych nauk. Rickert uważał, że jego stanowisko pozwala łączyć zarówno jedno, jak i drugie — „formalne” kryterium podziału nauk z kryterium „materialnym”. Pod wpływem owych krytyk — a także, jak się wydaje, pod wpływem sugestii i prac Webera — modyfikował swoją teorię, zmierzając ku pełniejszemu uwzględnieniu „treściowych” swoistości nauk o kulturze. Trzeba wszakże dodać, iż najbardziej istotne zmiany wprowadził dopiero w trzecim i czwartym wydaniu Die Greń-zen der naturwissenschaftlichen Begrijfsbildung w roku 1921, a więc już po śmierci Webera, dodając między innymi rozdział o rozumieniu. Weber znał zatem tylko wcześniejszą wersję tej książki i na niej się opierał.

Jest rzeczą charakterystyczną, że odpierając zarzuty zwolenników Diltheya Rickert powoływał się właśnie na Webera. Pisał: „To, co później stało się dla Webera ważne, w moich teoriach koncentrowało się przede wszystkim wokół rozdzielenia praktycznych wartościowań i teoretycznego odniesienia do wartości, na którym zasadza się istota historii jako nauki wolnej od wartościowań, oraz wokół nierozłącznie z tym związanej tezy, że właśnie treść przedstawionego przez nauki materiału nie jest «bez znaczenia# dla obu formalnie różnych sposobów ujęcia: generalizacji i indywidu-

93

1

*    Por. H.-G. Gadamer, Die Kontinuitat der Cesckichte und der Augenblick der Ezistenz; w tenże: Kleine Schriftcn, I, Tubingen 1967, s. 149.

*    R. Prewo, Max Webera Wissenschajtsprogramm, Frankfurt a.M. 1979, s. 42—43.

2

   H. Rickert, Der Gegenstand der Erkenntnis, Tiibingcn 1921, S. 122.