CCF20091123030

162

Respondenci w czasie wywiadów interesują się czasami losami swych wypowiedzi i nawet proszą ankieterów o napisanie "książki" na podstawie tego co mówili. Jest to związane z przekonaniem pewnych osób. iż badania naukowe, w których biorą udział mogą "coś zmienić na lepsze". Nasuwa się refleksja, na ile przekonanie to jest aktualne w warunkach kryzysu lat osiemdziesiątych, a w związku z tym, czy we wprowadzeniu, o czym pisaliśmy kilka stron wcześniej, należy obecnie podkreślać praktyczną użyteczność prowadzonych badań? Również i artykuły zamieszczone w prasie, chociaż mogą być bardzo użyteczne dla ankieterów w okresie stanu wojennego ze względu na uzasadnienie konieczności chodzenia po mieszkaniach prywatnych, przez respondentów mogą być przyjmowane w różny sposób. Spadek w latach osiemdziesiątych wiarygodności środków masowego przekazu, w tym i gazet i telewizji i zakładowych radiowęzłów, może sprawić, że artykuł lub audycja na temat projektowanych badań spowodują "usztywnienie" wywiadu i traktowanie ankieterów wyłącznie jak urzędników, którym musi się udzielać odpowiedzi. Zdajemy sobie przy tym sprawę, że odwoływanie się do naukowego charakt eru instytucji, które prowadzą badania, nie zawsze również może być skutecz-

’    l.    ,

ne w przełamywaniu takich nastawień w stosunku do ankietujących. /Por, np. s. 53 tej pracy/.

Jak wynika z powyższego, sprawy aranżacji badań kwestionariuszowych nie są takie proste. Wiadomo tylko, że aby przekonać respondentów do udziału w badaniach i sprawić, by mieli zaufanie do ankieterów jako przedstawicieli nauki nie zawsze można stosować te same zabiegi oraz "chwyty" badawcze. Trzeba brać pod uwagę ogólną sytuację społeczną w jakiej prowadzone są dane badania. Ogólnie jednak, w trudnych warunkach społeczno-politycznych, takie jakie są np. obecnie, w zakresie aranżacji wywiadów zalecalibyśmy badaczom mówienie respondentom pełnej prawdy o celu badań oraz przeprowadzanie rozmów w stylu miękkim. Odmowy udziału w badaniach, z którymi można się spotkać w takiej sytuacji są naszym zdaniem lepsze, niż gdyby udzielane ankieterom odpowiedzi były wyłącznie odpowiedziami oficjalnymi lub przynosiły informacje nieprawdziwe.

__

4.2. Materiały stanowiące pomoc dla respondenta

a u a c s s s s a 8 s s v a s b 3 s 3 s 3 ara a a s c x x a a s z a x = s a ^ b s a a 3 s a ■

Kart£_resgondenta_

Niezbędną pomocą przy przeprowadzaniu wywiadów, w których występują pytania wieloaltematywne - zwłaszcza te, które mają bardzo ' długie kafeterie - są karty respondenta [3Ą[77],[97j . Zrozumiałe jest bowiem, że jeśli badacz chce, aby respondent usłyszał, zrozumiał, zapamiętał i wybrał jakąś jedną lub kilka alternatyw z dajmy na to 7-,10-,15-czy nawet 20-punktowej kafeterii - powinien nie tylko usłyszeć wszystkie te punkty, ale również sam musi je przeczytać. Winien bowiem mieć czas na zastanowienie się i spokojne dokonanie wyboru,    ^s

Karty respondenta muszą być w odpowiedni sposób, bardzo starannie i w miarę możności estetycznie przygotowane. Nie jest właściwe, żeby ankieter podsuwał badanemu cały kwestionariusz w celu odczytania przez tego ostatniego alternatyw zawartych w określonym pytaniu. Może się bowiem zdarzyć, iż respondenci odczytają zarówno wydrukowane w kwestionariuszu pytania wraz z instrukcjami dla ankieterów i koderów, jak i swoje odpowiedzi zanotowane przez ankietującego. Karty powinny więc być przygotowane osobno; najlepiej, jeśli do tego celu użyje się bristolu, tekturki lub innego sztywnego papieru. Na karcie pisze się wszystkie słowa jednakowymi dużymi literami /wersalikami/, zaś alternatyw nie należy numerować. Bardzo jest bowiem ważne, żeby respondent nie sugerował się przy dokonywaniu wyboru ani wielkością czcionki ani porządkiem alternatyw.

Na karcie nie drukuje się pytania, tj. tej jego części poza kafeterią, którą ankieter odczytuje respondentowi Fbwinny być tylko wypisa-ne wyłącznie alternatywy. Na karcie nie wypisuje się również takich przewidzianych przez badacza odpowiedzi, jak "trudno powiedzieć", "nie wiem" itp. Te ostatnie natomiast, powinny być wydrukowane w kafeterii pytania znajdującej się w kwestionariuszu, jeśli więc respondent sam udzieli takich odpowiedzi, ankieter podkreśla je w kwestionariuszu. Na kartach respondenta alternatywy formułuje się albo bezosobowo, albo, jeśli jest taka potrzeba, w pierwszej osobie liczby pópajmgzgj^.— Uwagi na ten temat można znaleźć na a 140 niniejszego opracowania -warto jednak podać jeszcze jeden przykład: