CCF20091223017

wielką zapaść (która najwyraźniej jednak nie nadejdzie) - kosmiczne cheerleaderki oczyszczającego kresu.

Teologia odpowiedziała kosmologii, lecz tempo dyskusji tak bardzo dziś przyspiesza, że związki między nimi wymagają nowego przemyślenia. Na szczęście płynie ono dziś głównie od samych kosmologów.

1. W roku 1979 ceniony fizyk z Princeton Freeman Dyson postawił tę kwestię w centrum uwagi fizyków i astronomów. Miał swoje preferencje: nie akceptuje opcji wielkiej zapaści, gdyż „przyprawia go o klaustrofobię”. I czy nasze radości naprawdę muszą się skończyć? Nauka, uważał, powinna ustalić, czy ostatni dzień w ogóle nadejdzie.

Byl obznajomiony z teologicznym myśleniem. Kiedy w latach 70. rozmawiałem z nim o tych sprawach, twierdził, że teologia stoi wobec pewnego paradoksu. Jak się wydaje, jednako pielęgnujemy bliźniacze pragnienia: cel i nowość, postęp i wieczność.

Kiedy fizycy stawiają pytania, dla rozjaśnienia robią obliczenie. Dyson zbadał perspektywy inteligentnego życia. Pytał, czy życie może trwać nawet po śmierci gwiazd, nie tracąc inteligentnego charakteru.

Zapasy energii będą skończone i to na pierwszy rzut oka może się wydać podstawowym ograniczeniem. Dyson pokazał jednak, że ograniczenie to nie jest w istocie bezwzględne. Przyjrzał się czasom, gdy gwiazdy przemieniły się w czarne dziury, a te ulatniają się w czasie, relatywnie biorąc, niemal natychmiastowym. J. D. Berna! przewidywał w roku 1929 w pracy The World, lite Flesh, and the Devil: „sama świadomość może się skończyć [...], stać się masą atomów we wszechświccie, komunikujących się poprzez promieniowanie i ostatecznie rozmywających się w światło [...] te byty [...] wykorzystujące minimum energii [...] rozciągające się na ogromne obszary i przedziały czasu [...]. Sceną życia (...] będzie zimna pustka kosmicznej przestrzeni".

Odpowiedź Dysona była pozytywna. Uznał on. że dzięki hibernacji życie może trwać wiecznie. Jednak od czasu publikacji artykułu Dysona nasza perspektywa zmieniła się na dwa sposoby i oba one mącą nasz optymizm.

Po pierwsze, większość fizyków ma silne podejrzenie, że atomy nie żyją wiecznie. Podstawowy budulec, proton, rozpadnie się na mniejsze cząstki. Dyson zakładał, że materia będzie trwała wiecznie. Chociaż nie zmierzono dotąd długości życia protonów, współczesna teoria cząstek elementarnych przewiduje, że rozpadną się one za 10³⁴ lat. Białe karły i gwiazdy neutronowe za 10^3A lat wypalą się i przemienią w ostatnie migotanie bladej energii i niewielkie obłoki elektronów i pozytronów. Ciepło wydzielane podczas rozpadu cząstek rozjarzy gwiazdy, ale tylko słabo -jak grzejnik elektryczny - i bez wpływu na przenikliwy chłód.

Nasz wszechświat ma 15 mld lat lub nieco ponad 10¹¹¹ lat. Zasadniczo panuje powszechna zgoda co do tego, że obecny porządek może pomimo stałego ochłodzenia przetrwać nawet 1O³⁴ lat. Mówimy tu o niewyobrażalnie długich okresach - wyobrażali je sobie tylko pisarze science fiction, a obecnie fizycy, opierając się na gładkich wyliczeniach fizyki teoretycznej. Wypisywanie liczb to jałowy sposób uchwycenia, co naprawdę rozumiemy przez wyobrażanie sobie, to znaczy odczuwanie „w trzewiach”. Wyliczenia wszakże to wszystko, czym dysponujemy.

Po rozpadzie protonów za jakieś 10³⁴ lat nasza galaktyka i sąsiednie galaktyki będą tylko chmurą ciemnej materii z elektronów i pozytronów. Myśli i wspomnienia przetrwają pierwsze 1()^3A lat, jeśli zostaną zapisane w skomplikowanych obwodach i polach magnetycznych chmur elektronów i pozytronów - coś na kształt groźnej inteligencji obcych z Czarnej chininy, pierwszej i najoryginalniejszej powieści astronoma Freda Hoyle’a, napisanej w latach 50. XX wieku.

„Uboga forma istnienia”, uznał Dyson. I z klasycznym niedopowiedzeniem: „nawet jeśli ta przesłanka jest błędna, wystarczy na następne 10³⁴ lat, okres na tyle długi dla życia, by mogło uważnie zanalizować sytuację”.

261