CCF20100225008

84 Elżbieta Laskowska

(10)    Rodzicom, młodzieży, ludziom poszukującym pracy mówimy po pierwsze edukacja! Bez wykształcenia, bez praktycznych umiejętności nie dam sobie w życiu rady. Nie wykorzystam swoich talentów, zginę¹ (P).

Podobną funkcję może pełnić odnoszenie wypowiedzi do nadawcy. W polskiej etykiecie językowej dozwolone jest wprawdzie powoływanie się na własne przekonania, wiedzę itp., obowiązuje jednak z drugiej strony zasada skromności, a nawet pomniejszania siebie wobec odbiorcy². Znalazłam w materiale tylko jedna wypowiedź, którą potraktowałam jako wyrażenie skromności:

(11)    Ale naszą siłą nie są dotychczasowe osiągnięcia. O tej sile stanowi przede wszystkim nadzieja milionów Polaków. To ona jest naszym kapitałem. I zobowiązaniem. Tej nadziei nie wolno nam zawieść (P).

Warto zauważyć, że obok umniejszania siebie nadawca odwołuje się tu równocześnie do wartości odbiorcy (implikatura: miliony Polaków to dla nas wartość).

Za istniejące zlo nie odpowiada ani nadawca, ani odbiorca, lecz ktoś trzeci. Nadawca ma dobre - korzystne dla odbiorcy - zamiary, jednak rzadko pokazuje siebie w sposób bezpośredni jako lepszego od innych:

(12)    Historia Polski XXI wieku może być wspaniała. Zależy to jednak też od tego, kto napisze jej pierwszy rozdział. My to zrobimy najlepiej (P).

Znacznie częściej mówią nadawcy o faktach, które o ich przewadze nad innymi świadczą pośrednio:

(13)    Nasi kandydaci na posłów przeszli sprawdzian prawyborów. Zdobyli poparcie dziesiątków tysięcy. Te mandaty ich uskrzydliły (P).

Poza odwoływaniem się do wartości i/lub korzyści odbiorcy, pokazywania nadawcy jako kogoś, kto ma sukcesy lub wartościowe plany (o korzyściach nadawcy nie ma mowy w tekstach, zapewne takie treści zostały uznane przez nadawców za nieprzydatne do działań perswazyjnych) - można

odbiorcy autorytety i wartości. Przywoływanie autorytetu konkretnej osoby Knuważyłam tylko w deklaracjach AWS, a osoba ta jest papież Jan Paweł II:

(14)    Lad wolności buduje się w trudzie, prawdziwą wolność mierzy się stopniem gotowości do służby, do daru z siebie. Pamiętamy te słowa naszego wielkiego rodaka, IMpieża Jana Pawia II (A).

W dokumentach innych partii powoływania się na wspólny dla nadawcy I wirtualnego odbiorcy autorytet nie zauważyłam. Jest za to wskazywanie nu przynależność do jednego narodu. Ten element wspólnoty łączącej nadawcę i odbiorcę pojawia się we wszystkich dokumentach - niezależnie od opcji politycznej:

(15)    Dotychczasowa polityka lekceważenia potrzeb słabych i ubogich, upadku rodziny, osłabiania polskiej przedsiębiorczości i rozkradania majątku narodowego prowadzi do katastrofy i zagraża niepodległości kraju (O).

(16)    Realizacja tego programu to czas normalnej drogi - dla kraju, dla Polek i Polaków (D).

(17)    Po dziesięciu latach przemian mamy prawo być dumni z Polski i wierzyć, iż itprosta ona wyzwaniom nowego stulecia (W).

W przykładzie (15) negatywnie wartościowana jest rzeczywistość aktualna. Przykład (16) kreuje pozytywnie ocenianą rzeczywistość możliwą. Przykład (17) ocenia pozytywnie zarówno rzeczywistość aktualną (rzadkie w materiale oceny), jak i możliwą. Różne te oceny rzeczywistości jednakowo odnoszą się do narodu jako wartości. Samo bycie Polakiem, a także postawy i poczynania Polaków mają jednoznacznie pozytywne nacechowanie. Można by zapytać, skąd w takim razie bierze się tak źle oceniana rzeczywistość. Nadawcy tekstów liczą zapewne na to, że odbiorca takiego pytania nie postawi.

Niekiedy wspólną cechą nadawcy i odbiorcy jest jakieś podobieństwo:

(18)    Nasze życiorysy są różne. Są wśród nas ludzie młodzi, których polityczne życiorysy związane są wyłącznie z dzisiejszą Rzecząpospolitą. Ale są także tacy, którzy większa część swojego życia przeżyli w czasach Polski Ludowej. Są ludzie, którzy w przeszłości związani byli z minionym systemem; są także ci, którzy wewnątrz i na zewnątrz niego walczyli o zmianę Polski. Takie też jest nasze społeczeństwo (D).

Niektóre z przywoływanych wartości są tak nazwane, że żaden odbiorca -niezależnie od typu przekonań politycznych - nie może ich zakwestionować:

(19)    Naszym ideowym zadaniem było zawsze budowanie takiego ustroju gospodarczego państwa, którego podmiotem jest człowiek (K).

1

   Funkcję perswazyjną pełni tu też stylizowanie wypowiedzi na cytat, czyli „wcielanie się” nadawcy w rolę odbiorcy, co sygnalizowane jest przez użycie formy piervszej osoby.

2

   Por. M. Marcjanik, Typologia polskich wyrażeń językowych o funkcji grzecznościowej, [w:] Język a kultura, t. 6: Polska etykieta językowa, pod red. J. Anusievicza i M. Marcjanik, Wrocław 1992.