B

Opracowanie: LECH ZUZAŃSKI

Często zmieniająca się sytuacja polityczna w akwenie Morza Bałtyckiego i rosnąca potęga morska Danii i Szwecji w XVI w. była powodem troski Zygmunta Augusta, ostatniego króla z polskiej dynastii Jagiellonów. Prowadzona przez niego rozumna i dalekowzroczna polityka dążyła do skierowania zainteresowań Polski, tradycjami związanej z lądem, na morze. Mimo licznych oporów i trudności konsekwentnie ją realizował. Król powołał Komisję Morską i podjął decyzję organizacji regularnej floty wojennej, która miała zastąpić zespoły niedużych, przerabianych z jednostek handlowych, okrętów kaprów królewskich.

Pierwszą jednostką przyszłej polskiej armady, która mogłaby skutecznie stawiać czoła potęgom morskim Danii i Szwecji, miała być budowana w Elblągu galeona „Smok". Prace rozpoczęto w 1570 roku. a poprzedzono je wykonaniem precyzyjnego modelu. Nadzór nad nimi sprawowali specjalnie sprowadzeni z Wenecji doświadczeni budowniczowie galeonów. Już wiosną 1571 roku kadłub okrętu, który w części dziobowej ozdobiony byt rzeźbą przedstawiającą głowę smoka, został uroczyście wodowany. Przedwczesna śmierć „Ojca floty polskiej" Zygmunta Augusta w 1572 r. przerwała roboty wykończeniowe na okręcie. Prawie gotowa galeona długie lata stała w Elblągu nie wykorzystywana. Pierwszy budowany w Polsce okręt wojenny „Smok" nigdy nie wypłynął w morze. Zniszczą! w macierzystym porcie i w 1588 roku rozebrany został na drewno.

Uwagi ogólne, materiały pomocnicze i narzędzia

Model jest stosunkowo trudny w budowie. Wykonanie go zgodnie z opracowanymi planami i opisem wymaga dużego nakładu pracy, staranności i precyzji. Przed przystąpieniem do niej trzeba dokładnie zapoznać się z opisem i rysunkami, a podczas klejenia stosować do wszystkich wskazówek zawartych w tekście.

Do wykonania modelu potrzebne będą: nożyczki, nóż do papieru, linijka (najlepiej metalowa), klej do papieru. wykałaczki, szpilki, drut 0,5 mm, farby (akwarele, bądź modelarskie), tektura grubości 0,4 mm, karton grubości 1 mm, nici bawełniane 0,2, 0.4 i 0,6 mm. Elementy należy wycinać starannie po zewnętrznej stronie linii, miejsca oznaczone literą „W" - wyciąć. Poszczególne części

2

najlepiej uzyskiwać w miarę klejenia, gdyż takie postępowanie pozwala na uniknięcie pomyłek. Unie zagięć należy lekko naciąć końcem noża prowadzonego przy linijce.

Opis budowy

W1-W18, 1-3. Szkielet modelu.

Od jego uważnego wykonania zależeć będzie wygląd naszej konstrukcji. Uwagę zwrócić trzeba zwłaszcza na zachowanie symetrii osiowej oraz na dokładne wycięcie części składowych szkieletu. Elementy naklejamy na karton grubości 1 mm, wycinamy otwory, składamy w całość zgodnie z rysunkiem 1. Elementy 1-3 przyklejamy w oznaczonych miejscach na wręgach nr 6,10 i 14.

4-9. Pokłady. Części podklejamy brystolem 0,4 mm (blok techniczny), po wycięciu mocujemy do szkieletu zgodnie z rysunkiem 2.

DANE TECHNICZNE JEDNOSTKI

Długość całkowita Szerokość Wysokość od stępki do końca flagsztoku Powierzchnia żagli Skala modelu

-    37,5 m

-    9 m

-    36,5 m

-    438,31

-1:100

Bibliografia:

Boczar M. „Galeona Zygmunta Augusta.

Próba rekonstrukcji.”, Wrocław 1973.

Litwin J. „Budowa pierwszego polskiego galeonu w świetle rejestru poniesionych wydatków”.

W: „Nautologia” nr 3-4,1991.

10-16. Ściany nadbudówek. Elementy naklejamy na brystol, następnie przyklejamy do szkieletu oraz pokładów według rysunku 2. Szczególną uwagę poświęcamy wykonaniu ścian wewnętrznych (części 11,12,13), które przed przyklejeniem należy odpowiednio ukształtować, tak by pasowały do otworów we wręgach.

17-34. Poszycie kadłuba. Prawidłowe zbudowanie tej części modelu może przysporzyć najwięcej problemów ze względu na nietypową technikę jego wykonania. Poszycie podzielone jest na poszczególne deski, które należy przyklejać na tzw. „styk". Oznacza to, że każdy następny pasek powinien ściśle przylegać do poprzednio ulożonego(nie mogą one „zachodzić" na siebie). Części oznaczone literą ,,E' stanowią poszycie lewej burty. „P” - odpowiednio prawej. Dla zachowania symetrii zalecane jest jednoczesne układanie prawej i lewej burty. Otwory na lufy armatnie trzeba wyciąć nożem do papieru dopiero po sklejeniu całego poszycia. Układanie każdego paska rozpoczynamy zawsze od dziobu, przymierzając go najpierw na „sucho". Po dopasowaniu klepki przytwierdzamy stopniowo do każdej wręgi (miejsce przyklejenia końców zaznaczone jest na szkielecie). Burty wewnętrzne (30 i 32) mocujemy do niezadrukowanych części poszycia na pokładach głównym i górnych. Część 33 naklejamy na wręgę nr 1, część 34 na element W2. 35-37. Stępka ze stewami. Części oznaczone literą „A" naklejamy na karton. Po wycięciu łączymy z częściami „B". Całość dopasowujemy do siebie i przyklejamy do szkieletu. 38-40. Podstawka. Części nakleja

my na karton, wycinamy, sklejamy parami i składamy w całość. Na tak przygotowanej podstawce umieszczamy model (część 38 w kierunku rufy),

41 -43. Urządzenie sterowe. Do wykonania tego elementu potrzebne będą 4 szpilki. Część 41 A naklejamy na karton, po wycięciu łączymy z częścią 41 B. Elementy 42 i 43 oklejamy wokół szpilek (rys. 3), a następnie przymocowujemy do płetwy sterowej. Całe urządzenie przyklejamy do stewy rufowej.

44-47 Poszycie i gretting dziobowy. Element 44 A naklejamy na karton, po wycięciu sklejamy z 44 8. Elementy 45 A-D formujemy i wklejamy w otwory części 44 (rys. 4). Do tak wykonanego szkieletu włączamy część 46 i całość montujemy do stewy dziobowej. Części 47 A i B łączymy ze sobą. a następnie przyklejamy w oznaczonym miejscu do części nr 31 (sklejając jednocześnie krańce). Do dziobu przytwierdzamy figurę galionową (część 47 C) rys. 10.

48-53. Galeria. Pokład galerii (48 A) naklejamy na karton, po wycięciu dołączamy część 48 B. Elementy nr 49 zwijamy w rulony i doklejamy do pokładu galerii pod kątem wyznaczonym przez kształt części. Ź elementami nr 50 postępujemy podobnie, tylko przyklejamy je pod kątem prostym. Z części 51 A i B robimy poręcz (51 A naklejamy na karton), którą przytwierdzamy do całości galerii. Galerię doklejamy do modelu w miejscach wyznaczonych przez linie przerywane, następnie dołączamy wsporniki (nr 52 i 53) rys. 5.

54-57. Grettingi. Każdy gretting składa się z ramy oraz kratownicy.

MAŁY MODELARZ