CCF20120517002

76

podnoszą głos dzikie zwierzęta, często pozornie jako symbole, ale zawsze jako uczestnicy akcji.

Ale także świat cywilizowany musi oddać do dyspozycji swe skarby; sztuki i nauki, rzemiosło i przemysł składają swe dary. Utwory Szekspira są wielkim, ruchliwym jarmarkiem, a bogactwo to zawdzięcza on swej ojczyźniefWszędzie jest Anglia, oblana morzem, osłonięta mgłą i chmurami, czynna we wszystkich stronach świata. Poeta żyje w dostojnej i ważnej epoce i z wielką pogodą przedstawia nam jej kulturę, a nawet wynaturzenia tej kultury; nie działałby na nas tak silnie, gdyby nie utożsamiał się z epoką, w której żył-lNikt nie gardził bardziej niż on zewnętrznym kostiumem³⁸; znał bardzo dobrze wewnętrzny kostium ludzki, a ten jest zawsze taki sam. Mówi się, że znakomicie przedstawił Rzymian; nie jestem tego zdania; są to rodowici Anglicy, ale oczywiście są to ludzie, ludzie uchwyceni w swej istocie, a takim do twarzy również w rzymskiej todze. Jeśli sobie to uświadomimy, to nawet anachronizmy Szekspira uznamy za godne najwyższej pochwały; właśnie te wykroczenia przeciw zewnętrznemu kostiumowi czynią jego dzieła tak żywotnymi.

Poprzestańmy więc na tych niewielu słowach, które oczywiście nie wyczerpują wcale zasług Szekspira. Jego przyjaciele i wielbiciele będą mieć zapewne jeszcze wiele do dodania. Zamieśćmy tutaj wszakże jeszcze jedną uwagę:itrud-no jest znaleźć drugiego poetę, który by tak budował każde dzieło na podstawie odrębnego ożywiającego je pojęcia, jak to się da wykazać na przykładzie utworów Szekspira}

I tak całego Koriolana przenika gniew, że masy ludowe nie chcą uznać pierwszeństwa wyżej postawionych. W Cezarze wszystko sprowadza się do pojęcia, że wyżej postawieni nie chcą, aby naczelne miejsce zajęte było przez jednego, ponieważ błędnie sadzą, iż potrafią działać kolegialnie. Antoniusz i Kleopatra dowodzi po tysiąckroć, że nie da się połączyć używania życia z działaniem. Przy dalszych badaniach trzeba by Szekspira z tej racji podziwiać jeszcze niejednokrotnie.

II. PORÓWNANIE SZEKSPIRA Z POETAMI STAROŻYTNYMI I WSPÓŁCZESNYMI

Zainteresowania ożywiające wielkiego ducha Szekspira mieszczą się w ramach porządku naturalnego świata; chociaż bowiem wróżby i obłęd, sny, przeczucia, cuda, wieszczki i gnomy³⁹, duchy, potwory i czarownicy stanowią element magiczny, który w porę pojawia się w jego utworach, to jednak owe ułudne postacie wcale nie są głównymi składnikami jego dzieł; podstawową ich treścią jest prawda i jego energia życiowa, dlatego też wszystko, co wyszło spod jego pióra, wydaje się tak niefałszowane i jędrne. Zrozumiano już zatem⁴⁰, że należy on nie tyle do poetów nowszych czasów, Rforych nazwano romantyczny-

³⁸    Tj. zachowaniem wierności historycznej stroju, obyczajów, wydarzeń.

³⁹    Duchy podziemne w legendach zachodnioeuropejskich, uosobienie sił ziemi, karzełki.

⁴⁰    Schiller w rozprawie Uber nawę und sentimentalische Dichtung (O poezji naiwnej i sentymentalnej). Goethe znał także zastrzeżenia romantyków wobec tego stwierdzenia, jak tego dowodzi następny akapit.

mi, ile raczę c nie iujmov. rc naidelikame ć vMimo to ri nym poetą, cx względem fora pod uwagę, lec Na wstępie traktować podi raczej próba ni jednego noweę dnich.

Oto te prze< antyczny naiwny pogański ^! heroiczny realny koniecznoś powinność

Bardzo wie ksze \y ogóle < rcji między pi czywistnieniej stawiają człoti jąca z drobneg acje śmieszne, jeszcze nie roz W utwora a urzeczywist nieniem. Włąc i spróbujmy, w obu epokac można radyki dzie odnaleźć podporządko’ Powinność sam człowiek uciążliwa, nie radosna; dlah możności urz' Spójrzmy składa się z oł

⁴¹    Naiwnego

⁴²    Tęsknoty d