CCF20120517040

żaden obraz kary, jaka spada na uwodziciela, nie ostudzi jego namiętności, może nawet przebiegła aktorka stara się skutecznie zapobiec takiemu działaniu teatru, wystarczy jednak, że ufna niewinność zna teraz pułapki rozpustnika, że scena nauczyła ją niedowierzać jego przysięgom i drżeć przed jego zalotami.

Teatr kieruje naszą uwagę nie tylko na ludzi i ich charaktery, lecz także na losy ludzkie i uczy nas wielkiej sztuki znoszenia ich. W przędziwie naszego życia przypadek i plan odgrywają jednakową rolę; plan układamy sami, przypadkowi musimy poddać się ślepo. Już to jest zyskiem, jeśli nieunikniony los nie spotyka nas zupełnie nieprzygotowanych, jeśli nasza odwaga, nasza przezorność już się kiedyś zaprawiała w podobnych okolicznościach i nasze serce przygotowało się na cios.^Teatr ukazuje nam rozmaite sceny ludzkiego cierpienia. Wciąga nas za przyczyną sztuki w cudze nieszczęścia i wynagradza nam chwilowe cierpienie łzami zachwytu i ogromnym wzrostem odwagi i doświadczenia, a W teatrze towarzyszymy opuszczonej Ariadnie na Naksos, gdzie rozbrzmiewają echa jej nawoływań³⁰, schodzimy do głodowej wieży Ugolina³¹, wstępujemy na straszny szafot i wyczekujemy uroczystej godziny śmierci. W teatrze słyszymy głośne i niezbite potwierdzenie cichych przeczuć naszej duszy przez zaskoczoną nafurę. W lochach Toweru opuszcza oszukanego faworyta łaska jego królowej³². Na progu śmierci traci przerażony Moor³³ swą przeniewier-czą, sofistyczną mądrość. Wieczność posyła na świat zmarłego³⁴, aby wyjawił tajemnice, o których nie może wiedzieć nikt z żywych, i pewny siebie łotr traci grunt pod nogami, ponieważ nawet groby przemawiają.

Ale nie dość, że teatr zapoznaje nas z losami ludzkimi, uczy on nas także sprawiedliwszego oceniania i pobłażliwszego sądzenia człowieka nieszczęśli-wegosOopiero po zmierzeniu głębi jego nieszczęścia wolno nam wydać na niego wyrok. Nie ma haniebniejszego przestępstwa niż przestępstwo złodzieja; czyż jednak łzy litości nie łagodzą naszego potępienia, kiedy wstawiamy się w straszne położenie Edwarda Ruhberga³⁵, zmuszające go do popełnienia niegodnego czynu? - Samobójstwo spotyka się z powszechnym potępieniem jako zbrodnia; kiedy jednak Marianna³⁶ pod naciskiem gróźb miotanego gniewem ojca, pod naciskiem miłości i myśli o strasznych murach klasztornych wypija truciznę, któż z nas pierwszy podniesie kamień na godną pożałowania ofiarę niegodziwej zasady? - W naszej epoce zaczyna panować duch humanitaryzmu i tolerancji; ich promienie przedarły się do sal sądowych i jeszcze dalej - do serc naszych książąt. Jakiż udział w tym boskim dziele przypada naszym teatrom! Czy to nie one pozwoliły człowiekowi poznać człowieka i czy nie one odsłoniły tajemny mechanizm jego postępowania?*

³⁰    W sztuce J.Ch. Brandesa, według kantaty H.W. Gerstenberga Ariadnę auf Naxos (Ariadna na Naksos), 1774, woła porzucona przez Tezeusza Ariadna: „Tezeuszu! Tezeuszu! Cóż za straszliwe echo!"

³¹    W tragedii H.W. Gerstenberga Ugolino.

³²    Hr. Essexa - łaska królowej Elżbiety. Schiller może mieć na myśli tragedię T. Corneille'a lub opracowaną na podstawie angielskiej sztuki J. Banksa przez J.G. Dyka tragedię Hrabia Essex.

³³    Franciszek Moor w Zbójcach Schillera, akt V.

³⁴    Duch ojca Hamleta (akt I, sc. 1,4, 5; akt III, sc. 4).

³⁵    Bohater sztuki A.W. Ifflanda Verbrechen aus Ehrsucht (Zbrodnia z ambicji, 1784).

³⁶    Bohaterka tytułowa tragedii F.W. Gottera (1776), według Melanie J.F. La Harpe'a.