CCI00007

uchwalającego podatki. Była to curia, czyli rada królewska w swej najszerszej i najbardziej uroczystej postaci, kiedy to baronowie i urzędnicy królestwa spotykali się, aby deliberować nad ogólnymi problemami polityki zagranicznej i wewnętrznej, dyskutować na temat petycji i zażaleń, nowych zarządzeń na piśmie, aby prowadzić państwowe procesy sądowe. Ciało to było na równi ciałem ustawodawczym i administracyjnym, finansowym i sądowym. Już wówczas parlament wywalczył w podstawowym akcie tej epoki, jakim była Wielka Karta Wolności (r. 1215), Magna Charta Libertatum, pewną niezależność, głównie w dziedzinie finansowej i sądowej. Postanowienia jej m.in. zabraniały ściągania podatków bez zgody Walnej Rady Królestwa. Panowie feudalni, baronowie i hrabiowie otrzymali gwarancję, że będą sądzeni tylko przez równych sobie: ta zasada w późniejszych czasach rozciągnięta została na wszystkich wolnych (sądy przysięgłych). Ustalono, że w razie skazania na karę majątkową człowieka wolnego należy mu pozostawić taką część majątku, która by wystarczała na utrzymanie. Legalizowała i sankcjonowała prawo oporu: w przypadku naruszenia przez króla postanowień Karty i nienaprawienia tego w oznaczonym czasie specjalna komisja składająca się z 25 baronów mogła wezwać ludność do wystąpienia przeciwko królowi. Wielka Karta Wolności, sformułowana w sposób pozbawiony uogólnień, mająca wyraźnie klasowy charakter, broniąc interesów panów feudalnych i odpowiadających ich koncepcjom feudalnych stosunków między panami a wasalami - przetrwała swoją epokę. Jej interpretacje w późniejszych wiekach z powodzeniem służyły rozwojowi swobód parlamentarnych i wolności w walce z dążeniami absolutystycznymi monarchy.

Jak napisał angielski historyk¹, Wielka Karta Wolności stała się: „[...] symbolem ducha naszej konstytucji [...]. Jej znaczenie historyczne polegało nie tylko na tym, co ludzie w r. 1215 rozumieli przez jej postanowienia, ale i na jej oddziaływaniu na wyobraźnię ich potomków”.

Skład Wielkiej Rady, zwłaszcza od czasu gdy zwiększył się o przedstawicieli rycerstwa i miast, był różnorodny w celu zachowania niepodzielności. Już w wieku XVIII dokonał się podział parlamentu, i to, na co zwraca szczególną uwagę historyk angielski, w sposób odmienny od analogicznych zgromadzeń tego samego okresu w Europie - nie trzy stany: duchowieństwo, szlachtę i mieszczan, lecz dwie izby - Lordów i Gmin.

Stopniowo wzrastają także uprawnienia parlamentu. O ile Wielka Karta Wolności gwarantowała parlamentowi prawo wyrażania zgody na dodatkowe ciężary finansowe, o tyle już na początku w. XIV wykształciła się zasada, iż żadna ustawa nie będzie ważna bez zgody króla, lordów i gmin. Około wieku XV izby zaczęły same redagować odpowiedzi na petycje i przedstawiać je królowi w formie projektu ustawy - bill, uzyskując w ten sposób prawo inicjatywy ustawodawczej. Zwiększają się uprawnienia finansowe Izby Gmin; na skutek wyodrębnienia się oddzielnych organów sądowych przekształceniu ulegają funkcje sądowe. Na szczególną uwagę zasługuje uznana już wówczas możli-

G. M. Travclyan, Historia Anglii, Warszawa 1967, s. 222.

10