CCI00027

nia i funkcjonowania frakcji, ale wiele instytucji parlamentarnych nie mogłoby prawidłowo spełniać swych funkcji, gdyby nie istniały frakcje.

Po II wojnie światowej ukształtowały się w izbie trzy frakcje: konserwatywna, laburzystowska i nieliczna reprezentacja partii liberalnej. Sytuacja frakcji w parlamencie jest zróżnicowana w zależności od tego, czy partia aktualnie sprawuje władzę, czy też znajduje się w opozycji.

Z grona partii, która zdobyła większość w wyborach, wyłaniany jest rząd Jej Królewskiej Mości, jej lider zaś zostaje premierem. Od roku 1963 obowiązuje zasada, że premier musi wywodzić się z parlamentu. Także członkowie rządu (i większości gabinetu) łączą swe funkcje z mandatem poselskim.

Lider drugiej dużej partii zostaje oficjalnie uznany przez spikera Izby Gmin za przywódcę opozycji Jej Królewskiej Mości i z grona swych bliskich współpracowników tworzy gabinet cieni, tj. odpowiednik gabinetu, oczekujący w cieniu, aż wyborcy powołają go do władzy, a do tego czasu będący oficjalnym rzecznikiem opozycji w różnych dziedzinach życia politycznego i gospodarcze-

go.'⁴

Kiedy partia znajduje się u władzy, przywódcą jej frakcji parlamentarnej nominalnie jest premier. W praktyce, z uwagi na ciążące na nim obowiązki rządowe, nie wykonuje tej funkcji. Od roku 1942 obowiązki w zakresie kierowania tokiem prac parlamentarnych i większością rządową przejmuje jeden z członków gabinetu - Lord Przewodniczący Tajnej Rady, w parlamencie występujący jako lider Izby Gmin. Odpowiada on za sprawy znajdujące się na porządku obrad izby i za zrealizowanie programu rządowego. Musi on posiadać zdolność oceny poglądów po obu stronach izby i orientację co do charakteru i rozmiaru zachodzących w izbie zmian oraz jej „nastroju”. Do pomocy w sprawach techniczno-organizacyjnych lider ma specjalnych funkcjonariuszy frakcji parlamentarnej - whipów. Zadaniem whipów jest czuwanie nad dyscypliną we frakcji parlamentarnej, a także kierowanie taktyką działania partii w parlamencie.¹⁵ Zapewnienie dyscypliny partyjnej deputowanych ma niezwykle ważne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania parlamentu i dla utrzymania przewagi partii rządzącej. W praktyce - z uwagi na generalne akceptowanie przez posłów programu rządu, wynikające z utożsamiania się z podstawowymi zasadami jego (i partii) polityki mimo wielu wstrząsów i odstępstw członkowskich - jak dotąd brak dyscypliny nie doprowadził do naruszenia podstaw politycznego mechanizmu władzy.

Świadomość związania posłów dyscypliną partyjną daje rządowi pewność akceptacji swoich poczynań, co chyba najlapidarniej wyraził Winston Churchill, oświadczając, iż „oczekuje od parlamentu, że zatwierdzi jego politykę po nie-

¹⁴    Liderem opozycji jest najczęściej były i potencjalny kandydat na premiera, członkami jego gabinetu potencjalni ministrowie. Lider opozycji od r. 1937 otrzymuje wynagrodzenie ze skarbu państwa.

¹⁵    Nazwa the whip, w języku angielskim - „naganiacz”, jest przeniesiona z terminologii wyścigów psów: naganiacz pejczem zapędza sforę psów, zapobiegając zboczeniom z drogi i zbłądzeniu.

30