CCI00046

3.    W polskiej literaturze rola premiera najpełniej została ukazana przez S. Gebethnera, który wymienia kilka źródeł składających się na jego szczególną

O 1

pozycję w brytyjskim systemie parlamentarnym. Są to :

A.    Pozycja premiera w gabinecie. Jest on najważniejszym, głównym doradcą królowej i szefem rządu, co stawia go w sytuacji uprzywilejowanej w stosunku do pozostałych członków gabinetu i rządu.

B.    Szczególna pozycja w parlamencie, a zwłaszcza w Izbie Gmin. Premier, będąc liderem partii rządzącej, jest formalnie liderem Izby Gmin, a powierzenie tej funkcji innemu członkowi gabinetu wypływa jedynie z technicznego podziału czynności. Niemniej zasadnicza decyzja co do zachowania się frakcji parlamentarnej w głosowaniu na forum Izby Gmin należy do premiera.

C.    Pozycja premiera w partii - po nominacji pozostaje nadal jej liderem, co daje mu nieograniczoną władzę wobec innych organów partyjnych i znacznie umacnia jego pozycję.

D.    Przejęcie faktyczne prerogatyw monarchy w zakresie rozwiązywania parlamentu.

E.    Udział w wykonywaniu przez monarchę prerogatyw związanych z nadawaniem tytułów - mianowanie parów (aktualnie w związku z reformą drugiej izby jest ograniczone) oraz prawo do rozdawania stanowisk w rządzie, administracji państwowej i gospodarczej, sądownictwie i Kościele anglikańskim (tzw. patrona ge).³²

Wskazane uprawnienia premiera sprawiają, że jego pozycja w systemie organów i w łonie gabinetu jest niezwykle silna. Z chwilą objęcia stanowiska wykonuje on swoją władzę w bardzo szerokim zakresie i szereg; decyzji może podejmować samodzielnie, kształtując aktywnie stanowisko gabinetu i własnej partii. Nie oznacza to, że jego władza jest sprawowana w sposób dyktatorski i nie jest niczym zagrożona. O sile premiera decyduje układ sił politycznych w łonie własnej partii. Jeżeli znajdzie się w niej wystarczająco silna grupa, może ona przejąć władzę, zmuszając premiera do rezygnacji. Przypadki obalenia premiera są rzadkie. Ma on wystarczające środki do rozbicia opozycji wewnątrz partii: usunięcie ze stanowisk w rządzie, pozbawienie możliwości kandydowania lub też, w zależności od sytuacji, pozyskanie niezadowolonych przywódców wewnątrzpartyjnej opozycji przez powierzenie im stanowisk w rządzie bądź gabinecie.

4.    Mimo formalnie kolegialnej struktury gabinetu brytyjskiego nie jest on ciałem jednolitym. Zwłaszcza w ostatnim czasie zachodzi w nim proces koncentracji władzy, podejmowania poważnych decyzji państwowych przez bardzo wąskie grono i przedstawianie ich gabinetowi do akceptacji - mimo odmienne-

31 n _ j    _    ₉

' S. Gebethner, Rząd i opozycja..., s. 160 i n.

“ Rozdawanie urzędów, stanowisk i posad, będące przywilejem premiera, różni się od stosowanego w Stanach Zjednoczonych systemu „prawa łupu” przede wszystkim tym, że w Wielkiej Brytanii rozdaje się je na czas nieokreślony (w USA na okres kadencji) i jest bardziej ograniczone, np. nieomal wszystkie urzędy administracji obsadzone są na zasadzie kwalifikacji zawodowych, a nie w drodze zasług dla partii rządzącej.

50