CCI00092 (2)

U. Mogą zdarzyć się wypadki, w których sporządzenie aktu zgonu w przedstawionym trybie nie nastąpiło lub nastąpić nie mogło"⁹ (np. z powodu braku zwłok, braku zgłoszenia o zgonie lub nie działania z jakichkolwiek powodów urzędów stanu cywilnego). Zjawisko to miało charakter masowy w okresie ostatniej wojny¹²⁰. Jeżeli mimo braku aktu zgonu śmierć danej osoby jest „niewątpliwa”, co nie oznacza. ż.e musi ona być „absolutnie pewna”¹²¹, możliwe jest sądowe stwierdzenie zgonu. Jak z tego wynika są dwie przesłanki dopuszczalności stwierdzenia zgonu: a) śmierć musi być niewątpliwa; b) zgon nie został stwierdzony w zwykłym trybie.

Sąd rejonowy po przeprowadzeniu postępowania, uregulowanego w art. 535-538 k.p.e., wydaje postanowienie o stwierdzeniu zgonu, które według art. 66 ust. 2 pr. o a.s.c. jest podstawą do sporządzenia przez urząd stanu cywilnego aktu zgonu. W postanowieniu o stwierdzeniu zgonu sąd oznacza chwilę śmierci; powinna być ona określona ściśle, stosownie do wyników postępowania, a jeżeli nic jest to możliwe, przyjmuje się chwilę najbardziej prawdopodobną (art. 538 k.p.e.). Postanowienie o stwierdzeniu zgonu jest orzeczeniem o charakterze deklaratoryjnym, tzn. że jedynie stwierdza stan. jaki się wytworzył na skutek śmierci, która rzeczywiście nastąpiła¹²².

Niektóre dalsze zagadnienia związane z sądowym stwierdzeniem zgonu zostaną omówione w pkl III. gdyż są uregulowane w podobny sposób, jak w przypadku uznania za zmarłego'”.

III. Duże powikłania życiowe i prawne pociąga za sobą fakt zaginięcia osoby fizycznej. Zaginionym według prawa polskiego jest ten, o którym nie wiadomo, czy żyje. czy zmarł. Jest to pojęcie czysto faktyczne; zaginięcie nie musi być stwierdzone przez specjalne orzeczenie. Powoduje ono stan niepewności, którego zbyt długie utrzymywanie połączone jest z poważnym uszczerb-

"⁹ Orz. SN z 26.02.1963 r.. OSN 1964. poz. 195.

¹²⁰    Problematyka związana z instytucjami stwierdzenia zgonu i uznania za zmarłego,

którym głównie poświęcone są wywody tego paragrafu, odgrywa szczególną rolę w okresie takich katastrof, jakimi byty ostatnie dwie wojny światowe. W szczególności II wojna światowa, na skutek ludobójczej działalności hitlerowskiej Rzeszy, sprawiła, żc przez pierwszych kilka lat po niej sprawy o stwierdzenie zgonu i uznanie za zmarłego miały charakter masowy, co z kolei pociągało za sobą szersze zainteresowanie tą problematyką przez doktrynę. Do skutków lej wojny dostosowane też były przepisy prawa osobowego z 1945 r.. które po raz pierwszy zunifikowały instytucję uznania za zmarłego w Polsce i które bez większych zmian przeszły następnie do p.o.p.c. i do k.c.. z tym zastrzeżeniem, żc przy kodyfikacji    ze względu na

niewątpliwie epizodyczny charakter przepisów o uznaniu za zmarłego zaginionych w związku z wojną czy działaniami wojennymi przesunięte one zostały do p. wpr. k.c. (art. XXVIII i n.). W okresach pokojowych, zwłaszcza ze względu na olbrzymi postęp techniki, przepisy o uznaniu za zmarłego straciły na aktualności i stosowane są raczej rzadko. Dlatego też w obecnym wydaniu podręcznika na ogół pominięto obszerną dokumentację doktrynalną i jurysprudencyjną w lej materii, odsyłając czytelnika do danych zawartych w pracy A. Woltera: Prawo cywilne

zarys czyści ogólnej. Warszawa 1963. przyp. 5 — 26 rozdziału VII.

¹²¹    Por. orz. SN z 30.11.1973 r.. OSN 1974. poz. 173.

¹²²    Por. uchwałę SN z 4.08.1964 r.. OSN 1965. poz. 38.

¹²² Dalsze szczegóły — por. niniejszy podręcznik, wydanie z. 1986 r.

194