CCI00174

II. SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA

Amerykański system prawa ukształtował się pod decydującym wpływem angielskiego common law, które charakteryzuje istotna rola prawa tworzonego przez sądy oraz to, że prawo stanowione (statute law) tworzy tam dość luźny i płynny zbiór aktów prawnych.

System źródeł prawa w USA jest bardziej rozbudowany i skomplikowany, niż to wynika z konstytucji, która wymienia tylko niektóre źródła prawa: konstytucję, ustawy i traktaty międzynarodowe. Podstawowym problemem nadal pozostaje relacja między prawem stanowionym i precedensowym (common law). Mimo że historia tych związków ma już dwa wieki, to obecny stan trudno określić jako trwały i harmonijny. Przyczynia się do tego duża swoboda sądów dotycząca wykładni obu tych elementów systemu prawa, co prowadzi do zacierania różnicy między interpretacyjną a kreacyjną (prawotwórczą) funkcją sądów.

Na szczeblu federalnym można wyróżnić poza konstytucją następujące źródła prawa: 1) prawo precedensowe (zwane common law, judge - madę - law), 2) ustawodawstwo Kongresu i ustawodawstwo delegowane, 3) akty prawne prezydenta, 4) traktaty, międzynarodowe porozumienia i zwyczajowe prawo międzynarodowe.

1. PRAWO PRECEDENSOWE

Cechą wyróżniającą amerykańskiego prawa są niespotykane na świecie rozmiary, w jakim opiera się ono na sądowym tworzeniu praw, mimo że konstytucja, kreując zasadę podziału władz, całą władzę prawodawczą przekazała Kongresowi. Ta formalna sprzeczność sprawia, że wbrew oczywistemu prawotwórczemu charakterowi części działalności sądów (w szczególności Sądu Najwyższego) do rzadkości należy przyznanie się sędziów do roli twórców prawa.

Centralną instytucją jest precedens. Przez to pojęcie rozumie się (najogólniej rzecz ujmując) rezultat rozstrzygnięcia w konkretnej sprawie w sytuacji braku podstaw w prawie pisanym (aktów prawnych) bądź gdy podstawa ta jest niedostatecznie określona. Podjęte w ten sposób rozstrzygnięcie pozwala na sformułowanie ogólnej normy stanowiącej podstawę rozstrzygania w przyszłości takich samych bądź istotnie podobnych spraw. Precedensu owego należy przestrzegać ze względu na stabilność prawa. Nie są one jednak wieczne, istotne zmiany życia społecznego i gospodarczego powodują odstępowanie od nich. W USA następuje to zdecydowanie częściej niż w Wielkiej Brytanii. Jest to wynik nadrzędności konstytucji i związanej z tym kontroli konstytucyjności prawa oraz wysokiej dynamiki rozwoju społeczno-ekonomicznego. Podkreślić więc wypada znaczną elastyczność i płynność amerykańskiego prawa tworzonego przez organy je stosujące (głównie sądy). Ułatwia to z jednej strony jego

180