CCI00180

3. ROZWÓJ FEDERALIZMU

Federalizm amerykański ma dynamiczny i zmienny charakter. Dlatego jego konstytucyjna regulacja nie jest w stanie przedstawić nam nawet przybliżonego obrazu tego zjawiska. Aż po drugą połowę XIX stulecia panowała doktryna formalizmu dualistycznego, zgodnie z którą uprawnienia rządu federalnego i stanów traktowano jako różne i niezależne, i w wielu wypadkach wzajemnie się wykluczające. Koncepcja ta okazała się jednak niepraktyczna wobec problemów społeczno-ekonomicznych Ameryki w w. XX, tj. industrializacji, urbanizacji, wojny. Niektóre stany nie dysponowały wystarczającymi środkami, aby zapewnić minimum potrzeb społecznych w latach Wielkiego Kryzysu lat trzydziestych. Tylko centralnie sterowane programy mogły liczyć na powodzenie. Stany potrzebowały federalnej pomocy, a rząd centralny nie mógł efektywnie wykonywać swych funkcji, bez współpracy z władzami stanowo-lokalnymi. Rezultatem tego było pojawienie się działań systemu federalizmu kooperatywnego. Jego istotą jest wzajemne dopełnianie się stanów i rządu federalnego w realizacji wspólnych celów. Wymagało to oczywiście wzrostu kompetencji Unii w sprawach finansowych, co zagwarantowała XVI poprawka do Konstytucji z r. 1913, przyznająca władzom federalnym prawo ustanawiania i ściągania własnego podatku dochodowego. Doprowadziło to do trwałej zależności finansowej stanów od budżetu centralnego w Waszyngtonie. W konsekwencji na szczeblu stanowym tylko niecałe 50% wpływów budżetowych pochodzi z własnych dochodów, a na szczeblu miast i gmin procent ten nie dochodzi do 40%. Redystrybucja środków finansowych pochodzących z budżetu federalnego odbywa się głównie na podstawie tzw. subsydiów (grant-in-aid programs) obwarowanych licznymi warunkami dotyczącymi: zasad ich wydawania, sposobów rozliczania się z wydatków, federalnego nadzoru finansowego. W latach 1960-1980 pomoc finansowa dla stanów uległa wzbogaceniu co do form i ilościowemu wzrostowi. Zaczęto udzielać pomocy władzom stanowo-lokalnym na coraz większą skalę (z 7 mld dolarów w r. 1960 do ponad 90 mld w 1980), czemu służyły programy prezydenta Johnsona (Great Society), Nixona (New Federa-lism), Cartera (New Partnership Federalism), oraz wprowadzono formy subsydiów bezwarunkowe i adresowane bezpośrednio do miasta, gminy, hrabstw. Wytworzył się w miarę trwały zakres finansowania: w stanach z subsydiów federalnych - przygotowanie zawodowe, transport, środowisko naturalne, ochrona zdrowia, tanie budownictwo mieszkaniowe; z funduszów stanowych: zabezpieczenie socjalne, drogi, więziennictwo, szkolnictwo wyższe.

Oprócz efektów pozytywnych - wyrównania warunków życia mieszkańców różnych stanów - system centralnego finansowania stanów doprowadził do szeregu zjawisk negatywnych: permanentnego deficytu budżetów stanowych, oczekiwania na dotacje federalne bez prób podejmowania zjawisk antyinflacyjnych i proprodukcyjnych w stanach, rozrostu systemu federalnej administracji kontrolującej wykorzystanie subsydiów federalnych.

186