CCI00206

cusa Pastonusa¹⁵, od którego będziesz mógł z czasem przejść do Kromera lub Herburta¹⁶ [...]. O etyce dlatego nie wspominam, gdyż wiem, że nauczyłeś się już zasad z Pamiętników bardzo wykształconego i wymownego Krokiera¹⁷ [...]. Skoro w tych naukach nieco postąpisz, okoliczności będą cię zachęcać także do zapoznania się z umiejętnością prawa, nauki szczególnie odpowiedniej dla człowieka szlachetnego, której zasad uczą się zazwyczaj z Institiitioncs Justyniana¹⁸. Lecz zanim weźmiesz się do tego, jedną jeszcze poleciłbym ci naukę, dzięki której w twoim zwłaszcza narodzie może mąż szlachetny dojść do sławy i dostojeństw [...]. Jest to umiejętność mówienia o wszystkim stosownie i pięknie, umiejętność, którą sztuką wymowy nazywamy. [...]

15.    Joachim Pastorius (1610 - 1681), śląski lekarz, historyk, poeta i w końcu duchowny. Opracował Żywo i przystępnie napisany podręcznik do historii Polski Florus polonicus seu polonicae historiae epi tonie nova (Polski Florus, czyli zwięzła historia Polski). Lugundi Batavorum 1641.

16.    Marcin Kromer (1512 - 1589), autor kroniki O pochodzeniu i czynach Polaków (1555, ti. polskie 1611) oraz krótkiej encyklopedii (1577) przetłumaczonej w 1853 r. na j. polski Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach Rzplitej Król Pol.\ Jan Herburt (1508 - 1577), przeredagował w bardziej przystępny sposób dzido Kromera Kronika, czyli zwięzłe opisanie historii Polski - przyp. red.

17.    Paweł Krokier (zm. 1642), w latach 1610 - 1616 rektor szkoły w Rakowie - przyp. red.

18.    Iustinianus / Wielki, cesarz bizantyński w latach 527 - 565, kodyfikator prawa. Obszerny zbiór przepisów nazywano od XII w. Corpus iuris civilis (por. s. 187) - przyp. ęed.

Założone w 1534 r. przez Ignacego Loyolę Towarzystwo Jezusowe, zatwierdzone przez papieża Pawia 1H w r. 1540, miało za główny cel działalność misyjną wśród pogan (Japonia, Chiny, Afryka, obie Ameryki) i zwalczanie reformacji w Europie. Ignacy Loyola byl bodajże pierwszym, który docenił możliwości uzyskania wpływu na inne dziedziny życia przez wprowadzenie odpowiedniego systemu wychowania. Jak pisze autor najstarszej jego biografii (1572), jego wychowanek Piotr Ribadeneira “w ks.nr, rózdz.24f "Jednakże nie dóstrzeżónó7Iotą<I7jak rozlegle^-są korzyści z tycfrszkól. one jeszcze i-rozprzestrzenią-w- krótkim czasie- szerzej? wtedy dopiero pojmą ludzierjakie wartości kryją się w tych szkołach, kiedy nasiona te dojrzeją i dostarczą najświętszych biskupów Kościołowi Bożemu i najmędrszych sterników rzeczypospolitej chrześcijańskiej. ”

Ratio atąue institutio studiorum Societatis desu

W całej Europie w szybkim tempie powstały liczne kolegia jezuickie oparte o jednolite zasady wy-

chowawcze i programy nauczania. Plan i urządzanie studiów szkolnych Towarzystwa Jezusowego (Ratio atąue institutio studiorum Societatis Jusu, IV część konstytucji zakonu) opracowywane były zbiorowo przez wiele lat (pierwsza wersja 1565 - 70), by wreszcie w 1599 r. za rządów Aquavivy - generała zakonu w latach 1581 - 1615, otrzymać kształt ostateczny, który utrzymany byl aż do kasaty zakonu (Brem papieża Klemensa XIV z 21 lipca 1773 r.). Wiele elementów Planu weszło do nowej Ratio opracowanej w 1832 r. (zakon reaktywował Pius VH w 1814 r.) przez generała zakonu Jana Roolhana.

Publikujemy poniżej przepisy ogólne obowiązujące profesorów klas niższych kolegium; oprócz nich nauczyciele otrzymywali szczegółowe instrukcje dotyczące nauczanego przedmiotu. Przedruk za: S. Kot Źródła... op.cit. Z łaciny przełożył Micłiał Janik.

Źródło: |74, s. 227 - 234]

Ryl TI O A TQUE INSTITUTIO STUDIORUM SOCIETATIS JESU

(fragmenty)

1.    Młodzież, powierzoną Towarzystwu na wychowanie, niech nauczyciel tak uczy,

aby wraz z nauką nabierała przede wszystkim godnych chrześcijanina obyczajów. Jego zaś główny zamiar, tak przy stosownej okoliczności na godzinach nauki, jak poza nimi, niech kieruje się ku temu, aby delikatne umysły młodzieży przygotował do posłuszeństwa i miłości Boga i do cnót, przez które mają się Mu podobać. Przede wszystkim jednak niech przestrzega tego, co następuje:_______

2.    Przed rozpoczęciem nauki niechaj ktoś odmówi wyznaczoną na to modlitwę, której nauczyciel i wszyscy uczniowie z odkrytą głową i kłęcząc mają się przysłuchiwać; przed początkiem zaś lekcji sam nauczyciel niech się przeżegna z odsłoniętą głową i zaczyna.

3.    Niech uważa, aby wszyscy byli na mszy i kazaniu, na mszy codziennie, na kazaniu zaś w dnie świąteczne; niech ich oprócz tego prowadzi na kazania w Wielkim Poście przynajmniej dwa razy w tygodniu łub także według zwyczaju krajowego.

4.    Katechizm, zwłaszcza w klasach gramatyki lub, gdy potrzeba, także w innych w piątek albo sobotę ma być na pamięć recytowany, jeśli przypadkiem tu i ówdzie i przez nowych uczniów nie powinien być jeszcze częściej recytowany.