chalmers0174

176 Anarchistyczna teoria wiedzy

przedmioty fizyczne posiadają kształt, masę i objętość. Przedmioty fizyczne posiadają te własności i mogą one ulegać zmianie wskutek oddziaływań fizycznych. W teorii względności, zinterpretowanej realistycznie, takie własności jak kształt, masa i objętość nie istnieją, lecz stają się stosunkami pomiędzy przedmiotami a układem odniesienia i mogą ulegać zmianom bez jakichkolwiek oddziaływań fizycznych na nie, wskutek samej zmiany układu odniesienia. W rezultacie każde zdanie obserwacyjne, odwołujące się do przedmiotów fizycznych w ramach mechaniki klasycznej, będzie miało inne znaczenie niż zdanie obserwacyjne o podobnej formie z teorii względności. Te dwie teorie są niewspółmierne, nie można więc ich porównywać poprzez porównania ich konsekwencji logicznych. Jak pisze Feyerabend: „Nowy system pojęciowy, który powstaje [w teorii względności] nie tylko odmawia istnienia klasycznym stanom rzeczy: nie pozwala on nawet sformułowań zdań wyrażających takie stany rzeczy. Teoria ta nie dzieli i dzielić nie może ani jednego zdania ze swą poprzedniczką, przyjmując cały czas, że nie posługujemy się teoriami jako schematami klasyfikacyjnymi, służącymi wyłącznie porządkowaniu neutralnych faktów... pozytywistyczny schemat postępu z Popperowskimi okularami na nosie załamuje się.”¹

Feyerabend wspomina inne pary niewspółmiernych teorii, wśród nich mechanikę kwantową i mechanikę klasyczną, teorię impetusu i mechanikę Newtona, materializm i dualizm psychofizyczny.

Z faktu, że teorie konkurencyjne są niewspółmierne nie wynika, że w żaden sposób nie można ich porównać. Jeden ze sposobów porównywania takich teorii polega na konfrontowaniu ich z ciągiem sytuacji obserwowalnych i rejestrowaniu stopnia, w jakim każda z konkurencyjnych teorii stoi w zgodzie z tymi sytuacjami, interpretowanymi w ich własnych kategoriach. Inne sposoby porównywania teorii, wspomniane przez Feyerabenda, polegają na ocenie tego, czy są one linearne czy nielinearne, spójne czy niekoherentne, czy są śmiałymi czy ostrożnymi przybliżeniami, itd.²

Przechodząc do problemu wyboru teorii, napotykamy trudność

1

   Against Method, s. 275—276, podkreślenia w oryginale.

2

   „Changing Pattems of Reconstruction”, s. 365, przypis 2.