chalmers0182

184

Anarchistyczna teoria wiedzy

jego instrumentów badawczych, ilości pieniędzy, inteligencji asystentów, postaw kolegów, jego współpracowników; podlega on lub ona niezliczonym fizycznym, fizjologicznym, socjologicznym i historycznym determinacjom.”²³ Feyerabendowi nie udaje się jednak we właściwy sposób naświetlić ograniczeń społecznych. Jednostka, pragnąca przyczynić się do naprawy społeczeństwa, staje wobec określonej obiektywnej sytuacji społecznej, tak samo jak uczony, który powoduje się nadzieją rozwinięcia wiedzy naukowej. Reformator społeczny, znajdujący się w określonej sytuacji społecznej, posiada dostęp do określonego zestawu technik działania politycznego, tak samo jak uczony dysponuje w danej sytuacji teoretycznej określonym zestawem technik teoretycznych i eksperymentalnych. W obu tych sytuacjach czyny i aspiracje jednostek można ocenić i poddać analizie tylko z punktu widzenia surowego materiału, który ma być opracowywany, oraz „narzędzi” lub dostępnych „środków produkcji”.²⁴ Jeżeli chcemy zmienić na lepsze współczesne społeczeństwo, musimy zaczynać od społeczeństwa, które jest tu i teraz, i zmieniać je przy użyciu środków dostępnych obecnie. Z tego punktu widzenia utopijny ideał wolnego społeczeństwa nie jest przydatny.

Przesłaniem ostatnich wystąpień Feyerabenda jest myśl, że każdy winien postępować zgodnie z własnymi skłonnościami i robić swoje. Pogląd ten jednak prowadzi do takich na przykład konsekwencji, że kto zdołał władzę posiąść, może ją sobie zatrzymać. Chciałbym, aby to mnie udało się tak zgrabnie wyrazić krytykę tego przekonania, jak to uczynił John Krige: „... [zasada] wszystko wolno... w praktyce oznacza, że nic się nie zmienia”.²⁵'

WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE

W książce Science in a Free Society, New Left Books, London 1978, Feyerabend rozwija niektóre swoje pomysły i odpowiada na niektóre za-

²³    Against Method, s. 187.

²⁴    Louis Althusser przeprowadził użyteczną analogię między produkcją materialną i innymi formami wytwarzania, jak wytwarzanie wiedzy i zmian społecznych, por. zwł. Pour Marx (wydanie angielskie, For Marx, Allen Lane, Harmondsworth 1969, rozdział 6).

²⁵    John Krige, Science, Revolution and Discontinuity, Harvester, Brighton, Sussex 1980, s. 142, podkreślenia w oryginale.