chalmers0185

i

Instrumentalizm 187

tego samego w odniesieniu do magnesów, ciał naelektryzowanych i przewodników z prądem.

Stanowisko realistyczne odwołuje się do pojęcia prawdy. Realista sądzi, że nauka dąży do prawdziwego opisu świata. Teoria poprawnie opisująca pewien aspekt świata jest prawdziwa, zaś teoria, która to czyni w niepoprawny sposób, jest fałszywa. Według typowego stanowiska realistycznego, świat istnieje niezależnie od nas, którzy go poznajemy, i istnieje on w sposób niezależny od naszej wiedzy teoretycznej o nim. Prawdziwe teorie poprawnie opisują tę właśnie rzeczywistość. Jeżeli teoria jest prawdziwa, jest prawdziwa, ponieważ świat istnieje w określony sposób. Również instrumentalizm odwołuje się do pojęcia prawdy, ale czyni to w ograniczony sposób. Opisy świata obserwowalnego są prawdziwe albo fałszywe, zależnie od tego, czy są poprawne czy nie. Jednak nie należy oceniać teoretycznych konstrukcji, dających nam instrumentalne panowanie nad obser-wowalnym światem, w kategoriach prawdy i fałszu; oceniać je można raczej z uwagi na ich użyteczność jako instrumentów panowania.

Przekonanie, że nauka dąży do prawdziwej reprezentacji rzeczywistości, służy często jako narzędzie krytyki relatywizmu. Na przykład Popper posługuje się pojęciem prawdy w tym celu. Według takiego ujęcia, teoria może być prawdziwa, nawet gdy nikt nie jest do niej przekonany, i może być fałszywa, nawet gdy wszyscy w nią wierzą. Prawdziwe teorie, jeżeli są istotnie prawdziwe, nie są prawdziwe z uwagi na przekonania jednostek czy grup społecznych. Dla takich realistów jak Popper, prawda, pojęta jako poprawny opis rzeczywistości, jest prawdą obiektywną.

Dalej w tym rozdziale argumentuję, że pojęcie prawdy przyjmowane przez realizm jest problematyczne. Zanim jednak to uczynię, muszę omówić dokładniej instrumentalizm i pokazać, dzięki czemu realizm wydaje się mieć nad nim przewagę.

2. INSTRUMENTALIZM

Skrajna postać instrumentalizmu wprowadza ostre rozróżnienie na pojęcia obserwacyjne oraz teoretyczne. Celem nauki jest budowa-