Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (11)

Tabela 4

Średnia względna ilość światła w drzewostanie (świetlne minimum i zapotrzebowanie na światło)

(Lyr i in. 1967)

Gatunek	Średnia względna ilość światła %	Minimum świetlne %
Brzoza brodawkowata	37	11
Modrzew europejski	31	20
Sosna zwyczajna	27	10
Jesion wyniosły	24	17
Limba	14	5
Dąb szypulkowy	8	4
Świerk	6	28
Jodła	6	2
Buk	5	1,6

Wilgotność

Pod względem tej cechy wykazuje również bardzo szeroką amplitudę wymagań. Rośnie bowiem na granicy południowo-rosyjskiego stepu przy opadach 400 mm (Astrachań — 150 mm) i w rejonie Reuss-Tessin (2000 mm) (Dcngler 1944, Materiały ETH).

Występuje na glebach bardzo suchych (sztucznie uprawiana jest nawet na terenach pólpustynnych), zajmuje także na nizinach tereny podmokle i torfowiska. Najlepsze warunki wzrostu znajduje na glebach świeżych z małymi wahaniami wilgotności. Godne podkreślenia jest, że sosna znosi bardzo dobrze różne warunki wilgotnościowe, ale źle wahania wilgotności. Unika terenów zalewowych (Dcngler 1944).

Gleba

Występuje w różnych warunkach glebowych: na zwięzłych, zbitych, prawic jałowych, marglistych, piaszczysto-gliniastych, piaszczystych glebach, a także na wrzosowiskach i torfowiskach wysokich. Najlepsze warunki wzrostu znajduje jednak na glebach głębokich (duża głębokość gleby jest jednym z najważniejszych warunków pomyślnego wzrostu sosny, decyduje bowiem o rozwoju systemu korzeniowego), na świeżych piaskach oraz na piaskach gliniastych i glinach lekkich.

Właściwości fizyczne gleby mają większe znaczenie dla jej dobrego rozwoju niż właściwości chemiczne. Sosna nie wpływa korzystnie na glebę, dlatego ko-

nieczne jest wprowadzanie do upraw sosnowych gatunków domieszkowych (dąb, grab, lipa drobnolistna, olsza szara).

Siedliskowe typy lasu

Sosna z uwagi na swoje wymagania siedliskowe jest gatunkiem głównym, panującym praktycznie na wszystkich siedliskach borowych i borów mieszanych terenów nizinnych i wyżynnych. Na bardzo ubogich piaskach, m.in. fluwiogla-cjalnych i rzecznych tarasów akumulacyjnych, o głębokim poziomie wody gruntowej, wykształcają się jednogatunkowe bory suche ze sporadyczną domieszką, głównie brzozy brodawkowatej. Na glebach świeżych, żyźniejszych, gliniasto--piaszczystych lub na piaskach z gliną w podłożu sosna występuje na siedliskach borów świeżych i borów mieszanych świeżych z udziałem brzozy brodawkowatej, osiki, graba, buka, dębu bezszypułkowego, modrzewia, świerka i jodły (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Na siedlisku boru wilgotnego sosna tworzy drzewostany świerkowo-sosnowe i sosnowo-świerkowe (najczęściej w Krainie II), a w borze mieszanym wilgotnym obok sosny i świerka może też występować dąb bezszypułkowy i szy-pułkowy.

W roli gatunku panującego lub współpanującego może występować na siedliskach: lasu mieszanego świeżego z dębem szypulkowym i bezszypułkowym, jodłą i bukiem, lasu mieszanego wilgotnego z dębem szypulkowym i jodłą, a także na terenach wyżynnych, na siedliskach: boru mieszanego wyżynnego, lasu mieszanego wyżynnego i lasu wyżynnego z tymi samymi gatunkami, a także ze świerkiem (Kraina V). W górach (Podhale, Tatry) może być gatunkiem głównym na siedlisku boru mieszanego górskiego. Optymalne warunki dla osiągnięcia największego zapasu i wykształcenia najlepszych sortymentów drewna znajduje sosna na siedliskach boru świeżego i boru mieszanego świeżego (Zasady hodowli lasu 1988).

Zagrożenia abiotyczne

W fazie drągowiny niebezpieczeństwo dla gałęzi i drzew stanowi okiść. W tej fazie sosny ulegają śniegołomom. Przy tym sosna ma o wiele mniejsze możliwości regeneracji niż jodła, a także świerk. Cecha ta uzależniona jest jednak od ras klimatycznych. Mniej zagrożone są pochodzenia o wąskiej koronie. Na mróz jest prawie niewrażliwa, a w związku z szybkim wzrostem jest wykorzystywana jako drzewo przedplonowe (Materiały ETH).

Jest odporna na wielkie upały letnie. Sosny o wąskim pokroju koron znoszą bardzo źle silne wahania wilgotności gleby.

Jest odporna na wiatr; pod tym względem wśród gatunków iglastych ustępuje tylko modrzewiom i limbom.

Sosna cierpi od zgryzania, jej okazy regenerują wprawdzie utracone organy, ale powstają wówczas zniekształcone uprawy (Materiały ETH).