Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (57)

VI. SOSNA GÓRSKA (KOSODRZEWINA) — Pinus montana Mili.

1. Występowanie

Sosna górska jest gatunkiem bardzo zmiennym. Dendrolodzy wyodrębniają 3 podgatunki (odmiany) oraz odmiany geograficzne (Bugała 1979):

•    ssp. rostrata Hoopes. (var. uncinata Willk.), zwykle drzewo nawet do 20 m wysokości. Występuje w zachodniej części zasięgu: środkowa Hiszpania, Pireneje (do 1400 m npm), Alpy Zachodnie i Centralne (do 2300 m npm). Odmiana krzewiasta tego podgatunku var. rotundata Ant. (P uliginosa Neum.) rośnie w Polsce na torfowiskach w Borach Nowotarskich (sosna błotna),

•    ssp. pumilio Zenari (var. pumilio Willk.), krzew dorastający do wysokości 1 m. Występuje w górach Europy środkowej i wschodniej: Alpy Wschodnie, Alpy Dynarskie, Karpaty i Sudety. W Szwajcarii dochodzi do 2300-2400 m npm,

•    ssp. ntughus Zenari(var. mughus Willk.), krzew do 3-4 m wysokości. Występuje w Alpach Wschodnich (nie sięga już do Francji), w Karpatach i na Półwyspie Bałkańskim. Zbiorowiska kosówki występują na terenie polskich Karpat, przede wszystkim w Tatrach (na wysokości 1550-1800 m npm) oraz na najwyższych szczytach Beskidów Wysokich na Babiej Górze (1390-1650 m npm) i Pilsku. W Tatrach najwyższe stanowiska kosówki sięgają do 2140 m npm (Pawłowski 1952). W Sudetach zarośla kosodrzewiny zajmują rozległe partie grzbietowe w Karkonoszach (1250-1450 m npm).

Naturalne stanowiska kosówki zostały na znacznym obszarze wyniszczone, w Tatrzańskim Parku Narodowym na przeszło 60% powierzchni jej naturalnych siedlisk (Myczkowski 1966). Kosówka podlega ochronie gatunkowej.

2. Wymagania siedliskowe

Światło

Jest to typowy gatunek światłożądny. Może jednak rosnąć trwale pod modrzewiem i brzozą.

Temperatura

Niewymagający, absolutnie odporny na mróz.

Wilgotność

Rośnie nawet na najsuchszych miejscach, a var. uncinata na torfowiskach wysokich. Wymaga stosunkowo dużej wilgotności powietrza.

Gleba

Występuje na usypiskach grubego żwiru. Wzrasta dobrze na podłożu z wapienia i dolomitu, rośnie także na granicie, a nawet na serpentynie. Unika gleb zadamionych (trawiastych). Nasadzenia na łąkach zawodziły szczególnie tam, gdzie gleba była całkowicie porośnięta trawą. Wykazuje małe wymagania pod względem żyzności.

Gleby w piętrze kosówki mają charakter gleb silnie próchniczych, kwaśnych, często płytkich i kamienistych. Zależnie od podłoża są to gleby piaszczyste lub gliniaste, na podłożu z wapienia jest to najczęściej rędzina. Wykształca się tu podzespół Pinetum mughi carpaticum calcicolum, na podłożu granitowym zaś Pinetum mughi carpaticum silicicolum. Podzespoły te spotyka się w Tatrach i na Babiej Górze. W Karkonoszach płaty z kosówką występują na glebach kamienistych, niekiedy zatorfionych, wytworzonych na podłożu granitowym. Wyróżnia się tu zespół Pinetum mughi sudeticum (Medwecka-Komaś 1972). Korzystniejsze warunki znajduje na ekspozycjach południowych i zachodnich.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

W badaniach nad wpływem gazów toksycznych i pyłów na drzewa rzadkim obiektem jest kosówka (Pinus montana var. mughus), uważana jest jednak za gatunek odporny na SO2 (Greszta 1987), zaś według Akkermanna (1987) za mniej wrażliwy (tab. 5). Jest ona też względnie odporna na tlenki azotu (tab. 16).

Pinus montana var. mughus zaliczona została przez Dockingera do gatunków wrażliwych na związki fluoru, a przez Dósslera za gatunek średnio odporny na te związki (Kiuczyński 1976).

Lasotwórcze i gospodarcze znaczenie

Występuje w skrajnych warunkach, gdzie inne gatunki nie mogą już wzrastać. Tworzy często jednogatunkowe płaty. W Alpach var. uncinata występuje z limbą, modrzewiem, a nawet bukiem, a ssp. pumilio tworzy wyjątkowo dolne piętro w zbiorowiskach z modrzewiem.

Główna wartość kosówki to funkcje ochronne. Doskonale nadaje się do zabezpieczenia gleb przy strumykach górskich i do umacniania stromych zboczy. Zatrzymuje kamienie na obszarach występowania lawin kamienistych i skalnych (Materiały ETH). Według Mayera i Hafenscherera (1986) bardzo dobrze chroni glebę przed erozją, lecz nie zabezpiecza przed lawinami śnieżnymi.

3. Odnawianie

Na powierzchniach odsłoniętych odnawia się generatywnie, a po osiągnięciu zwarcia wegetatywnie.

Podstawowym sposobem wprowadzania kosodrzewiny jest grupowa lub kępowa forma rozmieszczenia (Somora 1977). Grupy i kępy o naturalnych, nieregularnych kształtach — przykładów takich jest dużo na każdym stoku porośniętym rzadką kosodrzewiną — rozmieszczamy na stokach jedno pod drugim lub