Choroby wew3174

ZABURZENIA PODSTAWOWYCH PROCESÓW W UKŁADZIE DOKREWNYM

— genetyczne uwarunkowane zmiany syntezy

I UWALNIANIA HORMONÓW

Przyczyną endokrynopatil dziedzicznych są uwarunkowane genetycznie defekty enzymatyczne powodujące zaburzenia syntezy hormonalnej.

Oprócz niedoboru jodu, najczęstszą postacią kretynizmu są dziedziczne zmiany syntezy hormonów gruczołu tarczowego. Może tu mieć znaczenie niedobór peroksydazy (brak utleniania jodków), niedobór dehalogenazy (brak odjodowania jodotyrozyn) lub brak enzymów warunkujących łączenie się jodotyrozyn w jodoiyroniny. U podstaw zespołu nadnerczowo-płciowego może leżeć niedobór enzymów ważnych dla syntezy kortyzolu, m.in. 21 -betahy droksylazy (por. str. 201 -202).

Znane są dziedziczne zaburzenia syntezy somatoiropiny (GH), folitropiny (FSH) i lutropiny (LH) oraz parathormonu (PTH). Należy wspomnieć o cukrzycy, zwłaszcza typu 11, w której dochodzi do zaburzenia uwalniania insuliny w odpowiedzi na zwiększenie stężenia glukozy i aminokwasów we krwi, choć synteza insuliny i jej zawartość w komórkach B wysp trzustkowych jest na ogół prawidłowa.

dział 4).

Do tej grupy cndokrynopalii można zaliczyć także aberracje chromosomowe dotyczące chromosomów X i Y. Jako przykłady wymienimy zespół Klinefeltera i zespól Turnera. Nie są to choroby uwarunkowane genetycznie sensu siricto, nie są bowiem przekazywane z materiałem genetycznym rodziców, ale występują jako wynik zaburzeń dotyczących wadliwego podziału komórki jajowej już po jej zapłodnieniu (patrz roz-

— ZABURZENIA MAGAZYNOWANIA, WYDZIELANIA I TRANSPORTU HORMONÓW

Aspekty patofizjologiczne procesów związanych ze składowaniem hormonów są dotychczas mało znane. Regulacja zasobów wazopresyny i oksytocyny magazynowanych w części nerwowej przysadki jest ściśle związana z regulacją ich syntezy, transportu przez aksony lejka z podwzgórza do przysadki i uwalniania do krwi: aktualne zasoby przysadkowe są wypadkową tych trzech procesów. Jeżeli zwiększa się uwalnianie wazopresyny i oksytocyny (np. w czasie odwadniania¹), to ich zasoby w części nerwowej przysadki progresywnie się zmniejszają, ponieważ synteza w podwzgórzu, mimo że w tych warunkach jest również zwiększona, nie wyrównuje jednak ubytków spowodowanych uwalnianiem do krwi.

Zagadnienie to ma niekiedy znaczenie kliniczne: w przebiegu cukrzycy typu U zasoby insuliny w komórkach B wysp trzustkowych mogą być prawidłowe, natomiast proces uwalniania tego hormonu do krwi bywa zaburzony.

Jak wyżej wspomniano (por. str. 158), hormony steroidowe oraz hormony gruczołu tarczowego (o niewielkiej rozpuszczalności w wodzie) są transportowane we krwi w postaci związanej z nośnikami białkowymi. Glikokortykosteroidy są transportowane w osoczu w połączeniu z białkiem nośnikowym—transkortyną (CBG — cortico-steroid binding globulin). Kortyzol wiąże się także w niewielkiej ilości z albuminami; biologicznie czynna jest tylko frakcja kortyzolu wolnego, stanowiąca niewielką część całkowitej ilości hormonu występującego w osoczu.

Transkortyna wykazuje wysokie powinowactwo nie tylko do kortyzolu, ale także do progesteronu, dezoksykortykosteronu i kortykosteronu. Jej stężenie w osoczu zwiększa się pod wpływem estrogenów i w czasie ciąży, zmniejsza natomiast w przebiegu niewydolności wątroby (gdzie transkortyna powstaje), a także u kobiet, w warunkach zakłócenia równowagi wydzielania androgenów i estrogenów. Zmiana stężenia transkor-tyny w osoczu może być przyczyną odpowiednich zmian stężenia kortyzolu całkowitego, co jednak nie wywołuje endokrynopatii, ponieważ nie ulega wówczas zmianie frakcja kortyzolu wolnego (od której zależą efekty biologiczne w tkankach docelowych). Znaczenie biologiczne wiązania kortyzolu przez białko nośnikowe osocza polega więc prawdopodobnie nie tyle na zwiększeniu rozpuszczalności tego hormonu w osoczu, ile na istnieniu w osoczu magazynu hormonalnego, stanowiącego bezpośrednie źródło aktywnego hormonu, który jest uruchamiany w przypadku nagłego zapotrzebowania (są to głównie sytuacje stresowe — patrz str. 203 - 206).

Podobnie jak w przypadku transkortyny, zmiana syntezy nośnika osoczowego dla tyrolcsyny (thyroxine binding globulin—TBG) nie zmienia stężenia krążącej w osoczu wolnej tyroksyny, nie powoduje zatem odpowiednich skutków w tkankach. Syntezę nośnika osoczowego dla tyroksyny zwiększają estrogeny, ciąża oraz doustne środki antykoncepcyjne, zmniejszają natomiast androgeny i farmakologiczne dawki glikokor-tykosteroidów.

— ZABURZENIA DZIAŁANIA HORMONÓW

Jeżeli synteza i wydzielanie hormonu jest prawidłowe, transport zaś przebiega bez zakłóceń, to nieskuteczność lub mniejsza skuteczność jego działania obwodowego może wynikać z następujących powodów:

1.    Zaburzenie procesu konwersji prohormonu w czynny hormon. Większość gruczołów dokrewnych nie wydziela prohormonów, lecz hormony czynne. Wyjątkiem jest testosteron, który w narządach efektorowych ulega przemianie do dihydrotestosteronu. Znany jest dziedzicznie uwarunkowany defekt enzymatyczny (brak 5-a-reduktazy testosteronu), który u chłopców jest przyczyną zaburzeń rozwoju zewnętrznych narządów płciowych wskutek braku tworzenia dihydrotestosteronu.

2.    Zaburzenie odpowiedzi receptora komórkowego. Znane są przypadki braku odpowiedzi receptorów komórkowych, mimo prawidłowego stężenia hormonu we krwi i płynie pozakomórkowym. Opisano je m.in. dla somato-tropiny, pa rat hormonu oraz testosteronu. Defekt receptorowy jest przyczyną zaburzenia wzrostu typu Larona u karłów, u których stężenie somatotropiny we krwi jest prawidłowe. Rzekomy niedobór parathormonu (pseudohypopara-thyroidismus) charakteryzuje się brakiem odpowiedzi receptorów tkanki kostnej na parathormon, obecny we krwi w stężeniu prawidłowym. Zespół feminizujący jąder (patrz str. 169) jest przykładem braku odpowiedzi receptora komórek docelowych na prawidłowo tworzony dihydrotestosteron; jest to szczególna postać obojnactwa męskiego z genotypem męskim (prawidłowa czynność jąder) i fenotypem żeńskim (kobieca budowa dała i zewnętrzne narządy płciowe). Znane jest też miejscowe zwiększenie odpowiedzi receptorów tkankowych na androgeny; przykładem jest nadmierne owłosienie (,hirsut-ismus simplex).

3.    Niedobór wewnątrzkomórkowych nośników hormonalnych. Hormony steroidowe, działające na jądro komórkowe, muszą być transportowane poprzez cytoplazmę. Istnieje przypuszczenie, iż zaburzenie tego procesu (np. w następstwie braku odpowiednich nośników) może być jedną z przyczyn zespołu feminizujących jąder.

\7\

1

W czasie odwadniania zwiększa się nie tylko uwalnianie wazopresyny, ale również oksytocyny (zasoby oksytocyny w części nerwowej przysadki zmniejszają się wówczas szybciej niż zasoby wazopresyny).