Choroby wew3176

W ośrodkowym układzie nerwowym zidentyfikowano wiele neuropeptydów, tu również w znacznej części syntetyzowanych. Większość z nich spełnia rolę neur©mediatorów łub neuro* modulatorów. Dla przykładu można wymienić neuropeptydy skojarzone z patomechanizmem czucia bólu: w I neuronie drogi czuciowej wykazano obecność, oprócz substancji P. takie somatoatatyny, oktapeptydu cholecystokininy (CCK-8), wazoaktywnego peptydu jelitowego (VIP) oraz anpoten-syny. W rogach tylnych rdzenia znajdują się neurony zawierające enkefahny, substancję P, CCK-8. somatostatynę, ncurotensynę czy bombezynę. Aksony dróg zstępujących, przewodzących impulsację modulującą czucie bólu i kończących się w rogach tylnych rdzenia, zawierają endorfiny, enkefahnę. oksytocynę, wazopresynę i angiotensynę. Enkefalmy znajdują się w niektórych neuronach syntetyzujących aminy katecholowe, cholecystokinina (CCK) bywa obecna w niektórych komórkach nerwowych wraz z dopaminą, substancja P z serotoniną, wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP) a acetylocholiną, TRH z serotoniną, somatostatyna z noradrenaliną.

Oprócz wazopresyny czy oksytocyny, w neuronach neurosekrecyjnych jąder wiełkokomór-kowych podwzgórza występują: cholecystokinina, peptyd gastrynopodobny, proenkefahna i en-kefalina metioninowa oraz leucynowa, dynorfma, glukagon i angioiensyna II W niektórych neuronach części drobnokomórkowej jądra przykomorowego, syntetyzujących kortykoliberynę (CRH), występuje w&zopresyna. Liczba komórek zawierających zarówno kortykoliberynę, jak i wazopresynę, zwiększa się po usunięciu nadnerczy z 2% (wartość prawidłowa) do 70% liczby komórek syntetyzujących kortykoliberynę.

Liczne neuropeptydy, znane jako hormony (również obwodowe hormony tkankowe) wywierają w mózgu wpływ odmienny od ich działania obwodowego. Cholecystokinina powoduje skurcz błony mięśniowej pęcherzyka żółciowego i nasila motorykę jelit oraz kontroluje wydzielanie enzymów w soku trzustkowym; jej działanie ośrodkowe dotyczy przede wszystkim hamowania łaknienia i poboru wody. Wazopresyna lub oksytocyna, wprowadzone do komór mózgu, w istotny sposób zmieniają mechanizmy zachowania i pamięci: wazopresyna ułatwia pamięć i usprawnia proces uczenia się, oksytocyna działa przeciwnie. Na pamięć i zachowanie znaczny wpływ wywiera ACTH oraz a-melanolropina. Kortykolibcryna jest hormonem podwzgórza, powodującym — poprzez uwalnianie ACTH — zwiększenie wydzielania hormonów kory nadnerczy. Jeśli jednak wprowadzić ją bezpośrednio do mózgu, jest ona przyczyną zmian behawioralnych, przypominających zmiany zachowania w warunkach stresu. Atriopeptyna (ANP) — hormon syntetyzowany i wydzielany nie tylko w przedsionkach serca, ale także w mózgu (mózgowy peptyd natriuretyczny — BNP) — hamuje syntezę i uwalnianie wazopresyny. Gonadoliberyna (Gn-RH), działając bezpośrednio na mózg, jest przyczyną zmian behawioralnych związanych ze sferą zachowania płciowego. Hormon ten oraz GAP (patrz str. 158) występują nie tylko w wielu okolicach mózgu, ale również w jądrach i jajnikach (gdzie mają modyfikować wydzielanie inhibin i aktywin), a także w łożysku i czynnych gruczołach sutkowych.

Neuropeptydy pełnią istotną rolę w regulacji podstawowych czynności ustroju. Ich znaczenie dla procesów patologicznych jest mniej poznane, lecz przyjmuje się, że i tu mają one duże znaczenie. Niektóre problemy zdrowotne wiążą się z neuropeptydami włączonymi w mechanizmy procesów patologicznych (np. możliwa rola cholecystokininy w rozwoju otyłości) lub uwalnianymi pod względem czynnika patogennego (np. uwalnianie wazopresyny i oksytocyny w następstwie palenia tytoniu).

Wyraźne zmiany zawartości neuropeptydów w mózgu stwierdzono w przebiegu choroby Alzheimera (jedna z postaci przedwczesnego otępienia starczego) oraz plą-sawicy Huntingtona. W przebiegu choroby Alzheimera zmniejsza się stężenie so-matostatyny w tych obszarach kory mózgu, w których umiejscowione są zmiany morfologiczne znamienne dla tej choroby; stężenie niektórych innych neuropeptydów (CCK-8 i V1P) w tych samych miejscach wówczas się nie zmienia. Choroba Huntingtona przebiega ze zmniejszeniem w zwojach podstawnych mózgu stężenia CCK-8, substancji P oraz enkefaliny, zwiększeniem natomiast stężenia somatostatyny. Nie wiadomo, czy zmiany te dotyczą patomeehanizmu wymienionych chorób, czy też są ich skutkiem.

jest prawdopodobne, że endorfiny są związane z pewnymi objawami schizofrenii. _roba ta może bowiem wiązać się z nadmiernym wytwarzaniem dopaminy i pobudze-C receptorów dopaminowych, endorfiny zmieniają zaś czynność pewnych szlaków H^nunergicznych mózgu. Od dawna znane są zaburzenia psychiczne wywołane hniarcm hormonów korowych nadnerczy oraz związek między depresją wewnątrz-^n$ hodną (endogenous depressioń) a osią kortykoliberyna-kortykotropina-kora nadner-(patrz również podrozdział „Ośrodkowy układ nerwowy”).

OŚRODKOWA KONTROLA CZYNNOŚCI PRZYSADKI

^ podwzgórzowe hormony hipofizotropowe

Podwzgórzowe hormony hipofizotropowe (ich krótkie zestawienie podano w tabeli 5.2) regulują zarówno syntezę, jak i wydzielanie hormonów przysadki. Działają one na efektorowe komórki gruczołowe przysadki poprzez cykliczny adenozynomonofosforan (cAMP) lub poprzez kład fosfatydyloinozytolu oraz wewnątrzkomórkowe zasoby wapnia (por. tabela 5).

Działanie hormonów podwzgórzowych nie zawsze ogranicza się do jednego tylko hormonu tropowego przysadki. Gonadolibcryna pobudza uwalnianie zarówno folitropiny (FSH), jak i lutropiny (LH). Tyreoliberyna, oprócz uwalniania tyreotropiny (TSH), pobudza też uwalnianie prolaktyny (LTH). Somatostatyna hamuje wydzielanie zarówno somatotropiny (GH), jak i tyreotropiny (TSH). Kortykoliberyna (CRH) pobudza wydzielanie zarówno ACTH, jak i JJ-lipo-tropiny (p-LPH). Niektóre hormony podwzgórzowe działają poza przysadką, a nawet są syntetyzowane poza podwzgórzem. Somatostatyna np. hamuje wydzielanie insuliny, glukagonu i gustryny; znajduje się ona nie tylko w podwzgórzu, ale także w jelicie i wyspach trzustkowych. Somatoliberyna jest wydzielana przez nowotwory trzustki (z tego materiału otrzymano ten hormon po raz pierwszy). Tyreoliberyna znajduje się w przewodzie pokarmowym. Wazopresyna i oksytocyna znajdują się w gruczołach płciowych, nadnerczach, grasicy oraz wielu tkankach obwodowych**

mmmm Mediatory i modulatory ośrodkowego układu nerwowego jako regulatory czynności przysadki

Czynność neuronów wazopresynergicznych i oksytocynergicznych, a także czynność neuronów Syntetyzujących i uwalniających hormony hipofizotropowe podlega regulacji przez impulsację aferentną pochodzącą z receptorów obwodowych, detektorów ośrodkowych (np. osmodetektorói# Itib detektorów rozpoznających zmiany stężenia ACTH i/lub kortykosteroidów w płynie pozakomórkowym) i niektórych struktur ośrodkowego układu nerwowego (np. układu limbicznego). Impulsy aferentne są przekazywane przez łańcuchy wieloneuronalne złożone z jednostek zawierających różne mediatory. Aczkolwiek pewne mediatory są uważane przede wszystkim za mediatory pobudzenia (np. acetylocholina, noradrenalina, dopamina), to jednak przyjmuje się, że niektóre synapsy cholinergiczne, noradrenergiczne i dopaminergiczne w ośrodkowym układzie nerwowym mogą być synapsami hamującymi. Wynika stąd, że aktualny stan czynnościowy neuronów neurosekrecyjnych jest wypadkową mechanizmów stosunkowo złożonych, tym bardziej, iż jest możliwe (ryc. 5.35) hamowanie przenoszenia synaptycznego wskutek działania typowych przekaźników hamowania (np. GABA).

Zależność syntezy i uwalniania hormonalnego od mechanizmów związanych z przenoszeniem synaptycznym określa pewne możliwości terapeutyczne: dla przykładu można przytoczyć zmianę wydzielania prolaktyny pod wpływem leków zmieniających przenoszenie dopaminergiczne lub zależność uwalniania wazopresyny i oksytocyny od leków o charakterze adrener-gicznym.

17!