CIMG3329 (2)

wiasem mówiąc, jest na niej wyobrażona w swojej pierwotnej, średniowiecznej formie. Mozaiki nad pozostałymi portaiami pochodzą z XVII i XVIII wieku i zostały wykonane według projektów działających wówczas w Wenecji malarzy: Pietra della Vecchia f1605— 1675) i Sebastiana Ricciego (1659— 1734). Natomiast mozaiki w tympanonach zwieńczenia głównej kondygnacji fasady przedstawiają zdjęcie z krzyża, zstąpienie do piekieł, zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa. Wszystkie zostały wykonane w XVII wieku według projektu Maffea da Ve-rona (1574—1618).

Osadzone w roku 1384 nad czterema półkolistymi tympanonami galerii bazyliki gotyckie ostro!uki „w ośli grzbiet*⁹ dźwigają posągi proroków, wielki zaś ostrołuk nad środkowym oknem — posąg Chrystusa między sześcioma klęczącymi aniołami.

Między ostrołukami stoją pod charakterystycznymi dla gotyku baldachimami pochodzące z roku 1419 posągi Matki Boskiej, archanioła Gabriela i ewangelistów. dłuta rzeźbiarza Pietra Lamber-tiego. Kopuły, wieżyczki i sterczyny bazyliki są zwieńczone licznymi złotymi krzyżami.

Swoim wspaniałym wyglądem bazylika świętego Marka przypomina wielką, drogocenną szkatułę, jakby wielki, zło-

ty, wysadzony szlachetnymi kamienia-mi relikwiarz. Dlatego kogoś nieuprze-dzonego czy nieświadomego historii tej weneckiej świątyni zaskakuje pewien istotny szczegół jej zewnętrznego wystroju. Jest nim czwórka dorodnych, spiżowych... koni, usytuowana dokładnie pośrodku fasady, na górnej galerii budowy, u szczytu obramiającej główne wejście do świątyni środkowej, najwyższej arkady. Jakiż związek — merytoryczny czy uczuciowy — mogą mieć te „świeckie”, wypasione rumaki ze spiżu z kościołem, a więc świątynią poświęconą kultowi?

Tłumaczy się to mentalnością i światopoglądem Wenecjan średniowiecza i późniejszych stuleci. Czynili oni wszystko, by ich republika rosła w siłę, bogactwo, znaczenie i potęgę, starając się także o widome, zewnętrzne tego znaki: świetne pałace, imponujące pomniki, piękne posągi, bogate, pełne przepychu wyposażenie budowli publicznych i prywatnych. Takie intencje i aspiracje były zresztą typowe nie tylko dla ówczesnej Wenecji, miały charakter uniwersalny i ponadczasowy. Każda bowiem, na niezbyt wysokim stopniu rozwoju stojąca cywilizacja, każda niewielka nawet społeczność na ogół zawsze pragnie dać zewnętrzny, materialny wyraz swoim ambicjom, dążeniom, osiągnięciom, sukcesom czy triumfom. Urzeczywistnia się

_# różny sposób, między innymi za Joniocą różnych metod i środków z za-L_su urbanistyki, architektury i sztuk pięknych.    _

•fak też było w ciągu wielu wieków po-,ęgi, bogactwa, sławy i chwały przędnej Republiki Weneckiej. Głównym zaś i najokazalszym tego wyrazem siało się upiększanie budowli w Wenecji najszacowniejszej - bazyliki Świętego Marka. W roku 1075 został wydany przez najwyższe władze tego miasta rozkaz, aby każdy z weneckich statków, powracający do ojczyzny z dalekich Handlowych lub wojennych wypraw, przywoził do niej coś, co mogłoby uświetnić i ozdobić bazylikę patrona miasta.

Rozkaz ten był sumiennie wypełniany przez następne stulecia, aż do upadku Republiki Weneckiej w końcu XVIII wieku. W efekcie główna świątynia miasta na adriatyckiej lagunie przystroiła się z zewnątrz i wewnątrz w niezliczone, wspaniałe i drogocenne, niejednokrotnie unikalne dzieła sztuki. Czasem bywały one kupowane, najczęściej jednak rabowano je w różnych, orężnie przez Wenecjan nawiedzanych krainach basenu Morza Śródziemnego. Wystarczy na przykład wspomnieć, że fasadę i wnętrze świątyni ozdabia ponad 500 zdobytych przez Wenecjan antycznych kolumn, wykonanych z rzadkich wschodnich marmurów, porfiru, jaspisu, serpentynu i alabastru.

Do wyposażenia i ozdobienia bazyliki ożyto również w wielkich ilościach I,zdobycznego" brązu. Najefektowniejszym tego przykładem jest właśnie ustawiona nad jej głównym wejściem wspomniana czwórka antycznych rumaków, pochodząca z IV wieku przed naszą erą. Nie wiadomo, kto jest jej twórcą; na ten temat były w różnych okresach wysuwane różne domysły. Niektórzy badacze są zdania, że spiżowe konie wyszły z pracowni Lizypa⁶, inni natomiast sądzą, że są one dziełem jego ucznia, nieznanego nazwiska.

Burzliwe dzieje tej rzeźbiarskiej grupy świetnie ilustrują poprzedni wywód na tematy odwiecznej dążności ludzi do ozdabiania swych kultowych środowisk i są na tyle interesujące, że chyba warto je tutaj przedstawić.

Czwórka spiżowych rumaków, każdy wysokości 1,6 metra i o ciężarze 875 kilogramów, jest pozostałością wielkiej rzeźby, przedstawiającej antyczną kwadrygę - rydwan z czterokonnym zaprzęgiem. W starożytności był to dość popularny motyw plastyczny, zdobiący różne budowle użyteczności publicznej, hipodromy i mauzolea. .

Spiżowe konie stanowiły najpierw, według wszelkiego prawdopodobieństwa, własność miasta Chios, stolicy nie-

107