CIMG4071

ku laracj wirusów i komórek. W następstwie poznania zależności wirus—komórka na poziomie molekularnym stało się możliwe wyjaśnienie biologicznej aktywności określonych składników wirusowych w zakażeniu, w rozwoju patologicznych zmian w organizmie, w immunologii i immunoprofllaktyce (szczepionki nowych generacji), wreszcie opracowanie nowych metod diagnostyki zakażeń i zachorowań o czulszych i bardziej swoistych parametrach.

Wykazano, że genom wirusów, bakteriofagów i plazmidów, tak jak genom Prokariota, a nawet Eukariota, można za pomocą enzymów restrykcyjnych pociąć w określonych dla danego enzymu swoistych miejscach, a uzyskany gen wbudować do komórek prokariotycznych i eukariotycznych oraz uzyskać jego ekspresję. Otworzyło to drogę do manipulacji genowej i w konsekwencji powstania dziedziny określanej jako „inżynieria genetyczna” (po 1972 r.). Tak więc wirusy oraz genomy prokariotyczne i eukariotyczne stały się dawcami genów, a wirusy, bakteriofagi i plazmidy ich przenosicielami do komórek w następstwie czynności tych genów, i to w sposób trwały. Umożliwiło to ich zastosowanie w terapii. Wytworzono hormon wzrostu, insulinę, interferon, liczne antygeny, które można wykorzystać do profilaktyki i diagnostyki. Wiele z dotychczasowych osiągnięć, chociaż nie uzyskało szerszego zastosowania, otworzyło jednak ogromne możliwości na przyszłość.

Lata 1995-1996 obfitują w liczne, w tym międzynarodowe spotkania nawiązujące do dwóch wielkich wydarzeń w przeszłości, które miały tak poważne znaczenie: odkrycia E. Jennera (1796-1798) i L. Pasteura (1884 r.). Pierwsze z nich to zalążek eradykacji ospy na świecie, drugie to kontrola wścieklizny.

Oczywiście wymienione powyższe przykłady nie wyczerpują wszystkich odkryć mieszczących się w zakresie wirusologii lekarskiej. Zainteresowanym, zwłaszcza ważnymi odkryciami z XIX w. i pierwszej połowy XX w., polecam piękne opracowanie Hahona (1964 r.).

2. Taksonomia i nazewnictwo wirusów

W pierwszych okresach prace nad wirusami miały właściwie jedynie na celu stwierdzenie, czy dający się przesączyć czynnik i materiału zakaźnego spełnia postulaty Kocha, pozwalające na uznanie go jako etiologiczną przyczynę zachorowania. Wirusom nadawano nazwy od nazw chorób lub objawów chorobowych, np. wirus żółtej gorączki (zwany też wirusem żółtej febry), wirus nagminnego zapalenia ślinianek przyusznych. W miarę wykrywania wirusów w różnych rejonach świata stawało się oczywiste, że wiele z nich jest podobnych, inne są natomiast charakterystyczne dla określonych terenów. Stało się też oczywiste, że droga do ściślejszych ustaleń wiedzie tylko przez definiowanie cech chemicznych, fizycznych i biologicznych poznanych wirusów. Podejmowano różne inicjatywy w tym kierunku. Szczególnie ważną inicjatywę podjęto na Międzynarodowym Kongresie Mikrobiologów w Moskwie (1966 r.), na którym powołano Międzynarodowy Komitet do Spraw Taksonomii Wirusów (ICTV -Internationa) Committee on Taxonomy of Viruses) organizacyjnie należący do Sekcji Wirusologicznej Zrzeszenia Mikrobiologicznych Towarzystw Naukowych (Section of Virology, International Union of Microbiological Societies). Ustalenia tego komitetu są weryfikowane. Ostatnie opracowanie Międzynarodowego Komitetu Taksonomii Wirusów ukazało się w 1995 r. (F. A. Murphy i wsp.). Na polecenie zasługuje również opracowanie K. Malickiego z 1996 r. Dla wirusów ustalono następujące zasady: rząd (końcówka - yirales) obejmujący rodziny (końcówka - viridae), do których mogą należeć podrodziny (końcówka - virinae), wreszcie rodzaje (końcówka - virus), do których mogą należeć gatunki, typy, podtypy, szczepy.

Współczesna taksonomia wykorzystuje wyniki badań dotyczące fizycznych, chemicznych i biologicznych cech oczyszczonych wirusów związanych ze strukturą, genomem, postaciami replikacji wirusów. Za podstawę przyjęto formę kwasu nukleinowego (DNA, RNA), jego masę cząsteczkową i dalsze cechy, jak: morfologię wirusa, kształt wirusów, symetrię kapsydu. skład białek, podstawową budowę aminokwasów, budowę wtórną, obecność lipidów i węglowodanów, właściwości antygenowe, wrażliwość na temperaturę, działanie-detergentów, naświetlanie itd. Do najważniejszych właściwości biologicz-nyćlfen^Jeżą replikacja wirusów, działanie wirusa na komórkę, budowa i czyn-

17