CIMG4117

niejako źródło wirusa defektywnego. Jednak zjawisko to opisano i w układach heterotypowych, np. z wirusami Semliki i VSV.

Są więc te cząstki zarówno wirusami niekompletnymi, jak i interferującymi. Przyjmuje się, że mogą modulować zakażenie wirusowe zarówno in vitro, jak i in vivo. W tym ostatnim przypadku wskazują na to głównie obserwacje na zwierzętach z wirusami LCM, VSV, reowirusami. Na przykład defektywne wirusy interferujące u noworodków mysich zakażonych domózgowo pełnym wirusem VSV opóźniały występowanie objawów encephalitis i śmierć. Sądzi się, że cząstki te mogą sprzyjać powstawaniu zakażeń przewlekłych, a w każdym razie odgrywać rolę modulatorów równowagi między wirusem a gospodarzem w takich właśnie zakażeniach. Mogą mieć również znaczenie jako czynniki wspomagające proces immunizacji. Opisano np. szczepionki, w których wielokrotnie więcej (do 1000 x) było cząstek defektywnych niż pełnowartościowych, replikujących się wirusów, lecz o analogicznych epitopach antygenowych (p. rozdz. o szczepionkach).

W tej też sprawie pojawiły się znaki zapytania o możliwej ich roli w przypadkach stosowania syntetycznych inhibitorów replikacji wirusów - potencjalna możliwość ingerencji w działanie inhibitora. Być może ich udział w tworzeniu mutantów opornych należy brać pod uwagę w przypadkach niepowodzeń chemioterapii (p. rozdz. poświęcony chemioterapii zakażeń wirusowych).

Komórka. Zasadnicze znaczenie patogenetyczne, umożliwiające zapoczątkowanie zakażenia komórki, mają powierzchniowe receptory komórkowe i wewnątrzkomórkowe mechanizmy (enzymy) odsłaniające kwas nukleinowy wirusa, umożliwiające zapoczątkowanie fazy odtwarzania składników nukleokap-sydu wirusa (p. rozdz. poświęcony replikacji wirusów).

Organizm. Znaczenie mają wymienione wyżej właściwości komórkowe i organizmu wynikające z jego stanu fizjologicznego, wieku, płci, dojrzałości immunologicznej, działania czynników pozadrobnoustrojowych, a więc wielu czynników wymienionych wyżej. Najistotniejsze cechy wynikające z genetycznie uwarunkowanej odporności oraz oparte na mechanizmach immunologicznych, uruchamiane w następstwie zakażenia, będą omówione w rozdziale o odporności organizmu.

Częstym, niezastąpionym (ograniczonym u człowieka ze względów etycznych) źródłem wiadomości było i jest badanie zakażeń u zwierząt, zwłaszcza w ściśle dobranych i kontrolowanych warunkach doświadczalnych.

Zwierzęta modelowe. Zastosowanie zwierząt do badania patogenezy zakażeń wirusowych człowieka wymaga spełnienia wielu podstawowych warunków, aby badania takie odzwierciedlały również patogenezę u człowieka. Przede wszystkim użyte zwierzęta muszą być w dostatecznym stopniu wrażliwe na określonego wirusa, a komórki docelowe analogiczne jak w organizmie człowieka. I tak do badania niektórych zakażeń wirusowych ośrodkowego układu nerwowego (np. poliomyelitis, kleszczowe zapalenie mózgu) przydatne są różne gatunki małp, a do badania wielu wirusów atakujących układ oddechowy człowieka, jak wirusy grypy, RS, parainfluenzy, przydatne okazały się fretki i szczury bawełniane, u których dochodzi zarówno do replikacji wirusa w analogicznych narządach jak u człowieka, jak i do rozwoju podobnych zmian cy to patom orf oj ogiczny ch.

Do badań wirusologicznych najczęściej stosowane są myszy, świnki morskie, króliki, psy (p. rozdz. poświęcony diagnostyce), aczkolwiek zakres stosowania zwierząt maleje z wielu przyczyn: wysoki koszt, możliwość wyprowadzenia podobnych wniosków z oznaczeń in vitro, względy ekologiczne i etyczne.

Natomiast do bardziej precyzyjnych badań jest celowe stosowanie zwierząt wolnych od zarazków oraz linie genetyczne zdefiniowane, wsobne. Wyniki uzyskiwane np. na myszach genetycznie jednolitych mogą być też lepiej oceniane statystycznie.

Stosowanie zwierząt ma swoje zalety, jak możliwość w ogóle wykonania celowych zakażeń wirusami chorobotwórczymi dla człowieka, stosowanie dowolnych i ściśle określonych dawek wirusa zakażającego, badanie zachodzących procesów w dowolnym okresie i w dowolnych narządach. Badanie ma jednak i ujemne cechy, jak stosowanie — często z konieczności - nietypowej drogi zakażenia, konieczność uwzględniania istniejącego genetycznego zróżnicowania procesów patologicznych i odpornościowych u zwierząt doświadczalnych i u człowieka, mały zakres możliwych oznaczeń reakcji typu klinicznego.

Pewne dodatkowe możliwości stwarzają procesy adaptacyjne, pozwalające na dostosowanie wirusa chorobotwórczego dla człowieka, w następstwie wielu pasaży, do nowego gospodarza w takim stopniu, aby wywoływał w nietypowym dla siebie gospodarzu zmiany charakterystyczne dla zakażeń człowieka, np. dostosowanie wirusa grypy człowieka do organizmu zwierzęcego (myszy). Takie postępowanie otwiera możliwość określania mechanizmów wrażliwości i odporności (np. po doświadczalnej immunizacji na wirulentnego wirusa).

DROGI ZAKAŻENIA

Wniknięcie wirusów do organizmu może zachodzić w warunkach naturalnych rozmaitymi drogami, a mianowicie drogą oddechową (zwaną też kropelkową), pokarmową, przez uszkodzone powłoki skórne (ciągłość skóry stanowi naturalną barierę ochronną), drogą płciową (zakażenia seksualne), przez łożysko, przez żywych przenosicieli. Zakażenia przez uszkodzone powłoki skórne występują w takich zakażeniach, jak wirusami wścieklizny i kleszczowego zapalenia mózgu (a więc za pośrednictwem żywych wektorów, jak zakażone zwierzęta, kleszcze i komary); przez błony śluzowe, jak w zakażeniach układu oddechowego (a więc drogą oddechową, kropelkową) wirusami grypy, parain-fluenzy, adenowirusami, enterowirusami, wirusami odry i różyczki, lub w zakażeniach seksualnych wirusami herpes (herpes simplex, cytomegalia), retrowiru-sami (HIV); drogą pokarmową (w tym przez zakażone pokarmy) enterowirusami, adenowirusami, rotawirusami (ryc. 20).

Zakażenia określonym wirusem, jak wynika z przykładów, mogą następować różnymi drogami, chociaż dalszy przebieg zakażenia, charakter objawów i następstwa przebytego zakażenia mogą być analogiczne, decydującą bowiem rolę odgrywają komórki docelowe.

Związana z drogami zakażenia jest transmisja I przekazywanie wirusów. Może być horyzontalne (poziome) i wertykalne (pionowe).

W przypadku transmisji poziomej w grę wchodzą głównie zakażenia człowiek-‘człowiek, a wśród nich kropelkowe (aerozol), jak wirusami grypy,