CIMG4145

szych zachorowań, oraz do badania materiału pobranego od losowo wybranych osób (przeglądy seroepidemiologiczne lub wirusologiczne), umożliwiając ocenę odporności populacji oraz wgląd w ekologię wirusów (również badanie rezerwuarów zwierzęcych i przenosideli biologicznych, a także środowiska i żywności). W przypadku badania serologicznego osób zdrowych już na jednej próbce surowicy można określić stopień odporności osoby zdrowej na określone zakażenia wirusowe.

Odnośnie do kompetencji i rozdziału czynników w zakresie diagnostyki zachorowań o etiologii wirusowej można stwierdzić, że:

1)    o doborze materiału diagnostycznego, o prawidłowym jego pobraniu i dostarczeniu (przechowywanie, transport) decyduje lekarz; od prawidłowości tego postępowania zależy bezpośrednio skuteczność postępowania laboratoryjnego i zakres badań, jakie będą mogły być wykonane;

2)    kierunek etiologiczny badania (dotychczasowe rozpoznanie) powinien być podawany przez lekarza prowadzącego, ewentualnie po konsultacji z wirusologiem;

3)    o metodzie diagnostycznej powinna decydować pracownia wirusologiczna, która wykonuje badanie i przekazuje wynik badania; jest celowe, aby wynik zawierał sugestię mówiącą np. o prawdopodobnym okresie zakażenia;

4)    wyniki uzyskane z diagnostycznego badania wirusologicznego powinny być ostatecznie interpretowane przez lekarza opiekującego się chorym; jeśli teka r? ma wątpliwości interpretacyjne, powinien przeprowadzić bezpośrednią konsultację z wirusologiem, który badanie to wykonał.

Najlepszą sytuację, umożliwiającą ewentualne wykonanie niezbędnych dodatkowych oznaczeń, stwarzałby stały kontakt między klinicystą a wirusologiem, a w sytuacjach wzmożonej zapadalności — również z epidemiologiem. Podkreśla to znaczenie istnienia diagnostycznych pracowni wirusologicznych bezpośrednio zlokalizowanych w ośrodkach szpitalnych, podobnie jak w przypadku pracowni analitycznych, bakteriologicznych, rentgenowskich itd.

Metody diagnostyczne sprowadzają się zatem do potwierdzenia obecności fcfr y wirusowego czynnika etiologicznego oraz do badania serologicznego ujawniającego procesy immunologiczne zachodzące w zakażonym organizmie. Metody te są również stosowane do oceny występowania zakażeń w określonych populacjach i powstającej w ich następstwie (a także w wyniku szczepień ochronnych) odporności populacyjnej - tzw. badania seroepidemiologiczne, będące również formą badań diagnostycznych.

Były podejmowane również próby zbadania przydatności komórkowych reakcji immunologicznych do celów praktycznych, w tym do diagnostyki zakażeń wirusowych.

IZOLACJA I IDENTYFIKACJA WIRUSÓW

Podstawowa cecha wewnątrzkomórkowej replikacji wirusów determinuje systemy, którymi można się posłużyć do wyhodowania ich z badanego materiału, a więc do ich izolacji i w konsekwencji identyfikacji, czyli ustalenia ich przynależności taksonomicznej. Systemami tymi mogą być więc tylko żywe i wrażliwe na danego wirusa komórki użyte w postaci hodowli in vitro (hodowle

pierwotne, linie ciągłe, hodowle organowe), zarodków ptasich (najczęściej stosowane kurze), zwierząt (najczęściej noworodki mysie), w których poszukiwany wirus może się replikować (p. także rozdz. poświęcone replikacji wirusów i patologii zakażenia wirusowego). Powodzenie izolacji wirusa z badanego materiału zależy od użycia właściwego systemu detektorowego.

Obecnie najczęściej stosowanymi do izolacji i namnażania wirusów są hodowle komórek, a wśród nich głównie linie ciągłe (tab. 21).

Tabela 21. Zróżnicowanie w przydatności diagnostycznej hodowli komórkowych (przykłady)*

	Wrażliwość - replikacja
	nerka małpy	diploidy człowieka	HEp-2 1	A549	nerka królika
I Enterowirusy	+ + +	+ +	+	-	-
IRinowirusy	+	+ + +		+	-
I Myksowirusy	+ + +	+		_	-
Wirus RS	-	+	-
Adenowirusy	+	+ +	++ +	I ++ +	1
Wirus Herpes simplex	+	+ +	++ +	+++	+++
Wirus Varicetta-sosier	+	+ + +	-	- .	1
Wirus cytomegalii	1 -	+ + +	-		I - 1

* Patrz również tab. 3.

Oczywiście prowadzenie licznych linii komórkowych i ich rutynowe stosowanie w ciągłej diagnostyce przekracza możliwości wielu ośrodków wirusologicznych nawet w najbogatszych krajach. Dlatego systemy te są raczej utrzymywane w nielicznych „bankach hodowli komórkowych”. Natomiast do celów bieżącej diagnostyki stosowane są nieliczne - na ogół 2-3 - linie komórkowe, wystarczające do zaspokojenia pod stawowych potrzeb diagnostyki wirusologicznej. Uwaga ta jest głównie adresowana do osób, z racji swych czynności zawodowych związanych z rozpoznawaniem oraz organizacją pracowni diagnostycznych.

Zarówno przed przystąpieniem do postępowania, jak i podczas postępowania właściwego mającego na celu namnażanie, izolację i identyfikację wirusa należy wykonać kilka czynności pozwalających na uzyskanie powodzenia w badaniu.

Zanim przystąpi się do wprowadzenia badanego materiału do systemów hodowli komórkowych, zwierzęcych lub zarodków kurzych, trzeba ten materiał odpowiednio przygotować. Należy go pozbawić zbędnych substancji balastowych za pomocą krótkotrwałego (5-10 min) wirowania przy niskich obrotach (1000--3000 obr./min), przy którym nie dochodzi do osadzenia wirusów. W niektórych jednak przypadkach bada się również osad komórkowy po wirowaniu (np. mocz - wirusy herpes i cytomegalii). Po odwirowaniu dodaje się do płynu znad osadu antybiotyki (penicylina, streptomycyna, czasami antybiotyki grzybobójcze) w celu zahamowania wzrostu zanieczyszczających materiał drobnoustrojów.

155