DSC00067 (42)

4

pękać od śmiechu".¹ Adam Mickiewicz w wykładach paryskich podkreślał niezwykłą żywość i wyrazistość stylu: „Gdyby ogłaszano ^ wydanie Pamiętnik ów ze sztychami, zamiast kropek i przecinków, bezużytecznych w utworze, gdzie nie masz regularnych okresów ani zdań, najeżałoby wprowadzić np. jakieś znaki, które by oznaczały gesty mówcy, wskazywały, że w tym miejscu podkręca wąsa, w tym dobywa kordu, bo gest taki zastępuje czasem słowo, wyjaśnia zda-¹ me**,*

Walory literackie prozy pamiętnikarskiej Paska, jej obrazowość i swoisty wdzięk, były tak niezwykłe, że stały się powodem zakwestionowania autentyczności Pamiętników i uznania ich za współczesną styfeację na pamiętnik XVII-wieczny. Podejrzenia te umacniało pierwsze pełne wydanie tekstu, w którym wszystkie zwroty łacińskie •ostały przetłumaczone na język polski. Dopiero wzmianki o Pasku itdnałezionc w innych relacjach pamiętnikarskich oraz archiwalne odkrycia ujawniające nieznane szczegóły z życia pamiętnikarza potwierdziły w całej rozciągłości autentyzm Pamiętników i historyczną prawdziwość postaci ich autora.

Zawrotną karierę literacką zrobiły Pamiętniki jako materiał, a takie wzór poczytnego i często uprawianego w latach czterdziestych XJX w romansu historycznego. Przywoływane przez krytykę literacką głowiącą się nad pogodzeniem prawdziwości obrazu epoki z fikcją powieściową i poetyckim zmyśleniem, służyły jako niewyczerpane itódk) realiów, pierwowzorów postaci oraz autentycznych składników dawnego tworzywa językowego. To Paskowi i jego Pamięt-

zawdzięczał najwięcej zbiór stylizowanych na gawędę opowieści starego szlachcica, pana Seweryna Soplicy, z czasów konfederacji barskiej. W Pamiątkach Soplicy Henryka Rzewuskiego znajdujemy wierną i sugestywną rekonstrukcję świata szlacheckiej przeszłości z wszystkimi blaskami i cieniami. Umożliwiła to sztuka żywego słowa wywodząca n w prostej linii od Paska. Pamiątki Soplicy jako zbiór przetworzonych artystycznie opowieści szlacheckich gawędziarzy nie tylko dał) początek nowemu i występującemu tyłko w literaturze polskiej gatunkowi literackiemu B gawędzie szlacheckiej, ak były również najznakomitszym w ramach tego gatunku dokonaniem, wnorcm ntcpraeśctgnionym przez żadnego 3 licznych naśladowców.

Postać Paska i jego Pamiętniki stanowiły doskonałą pożywkę dla romantycznych zainteresowań i fascynacji światem dawnej, tnepodłeg-9 Polski. Db Mickiewicza, Słowackiego. Krasińskiego i wielu innych

* 2, Krińitki Ifety, t H, Wmum ISZ2, % H Im * a m Kkiewica, Umwmrw ifaiiaUn k«n K8H Mą E X, Wuum

« Sk    —— ' ' ■■

poetów oraz powieściopinarzy staropolHzczyrna stanowiła skarbnicę rodzimej kultury i bastion polskości. Sięgali do nie) chroniąc |8 przed wynarodowieniem, odnajdywali w niej wiarę w przetrwanie draba narodowego i odrodzenie państwowości. Stworzony przez literatury romantyczna wizerunek Polski szlacheckiej miał dwa oblk/a jedno „przeanielone", składające się z samych staropolskich cnót i drugie — przyciemnione szlacheckimi grzechami głównymi Icdcn / mdi ukazał Juliusz Słowacki na przykładzie epizodycznej postaci Patio jako niestrudzonego gaduły wprowadzonej do dramatu Mazepo (1840).

O sile oddziaływania lektury Pamiętników na twórczość pisarzy XIX i XX w. świadczy cala skala zalc/ności, zapożyczeń, powiązań, wpływów, inspiracji. Atrakcyjność czytelnicza Paskowej prozy stała się podnietą do licznych nailadownictw dawnych pamiętników, które miały uchodzić za oryginalne teksty staropolskie Składano Paskowi osobliwe hołdy poetyckie przerabiając prozę Pamięttńków na wierszowane „obrazy”; uhonorowano pierwszoplanową rolą H ko bohatera komedii Antoniego Małeckiego Grochowy BB czyli Mazury w Krakowskiem (1855); czerpano i Panuętmktm I nyrni garściami tematy I motywy. Wraz I przy /namem ^gawędziarzowi staropolskiemu” godności klasyka dawnej literatury rosie znaczenie jego pamiętnika w powieści historycznej drugiej połowy XIX w. Można tu długo wyliczać zarówno długi zaciągnięte i Paska, jak i powieściopisarzy-dłużników, od Kraszewskiego poczynając, | na Sienkiewiczu kończąc. Jednak tjrtko w Tryiogu sarmacki świat, utrwalony w pamiętnikarskich zapisach, został w pełni przywrócony do powieściowego życia siłą Sienkiewiczowskiej wyobraźni i artyzmu. Wspomagana potrzebą „krzepienia serc| wizja dawnej przeszłości przybierała przed oczyma czytelników urzekające swą ekspresją i plastyką kształty w dużej mierze: dzięki Pmmętmtum Paska. Z nich zaczerpnął Sienkiewicz materiał do charakterystyki postaci, sceny batalistyczne, realia życia wojskowego, tkrnsenra a nade wszystko to, co możemy nazwać klimatem dawania. 1 kartach Pamiętników spotykamy się z dwoma, wymieniowymi z nazwiska, głównymi bohaterami Trylogii. Słynny atwrażczyk Mikołaj Skrzetuski pojawia się jako dowódca podjazdu. wyprawionego przez hetmana Stefana Czarnieckiego 1 obozu pod Kaneadaci 7nacrme więcej miejsca poświęcił Pasek pułkownikowi S imnrhini Kmicicowi którego cnoty wojskowe widocznie cemi    go

„kołnierzem dobrym" mimo wrodzowąj antypatii do Lnwanów Bk stać chorążego orszańskiego przedstawił w aąg» onowątiyd H jak w kalejdoskopie migawkowych zdarzeń iMjjinniwąjpfil do ahidzema sceny batafałycac FotoB „IMerzą w fi