DSC00430 (9)

XXXVIII TEMATYKA ŚWIECKA

i utrwalić w sztuce i słowie pisanym. U nas teraz j to, co świeckie, wznosi się nagłą falą, huczącą od bezpośredniości, żywotności — i rozlewa się po obszarach kultury. Zanim jeszcze słowo polskie pi. sane dostatecznie się nie skrzepi — widać tę nagłą odmianę, tę inwazję nowego życia w plastyce, w ołtarzu Stwosza, w miniaturach kodeksu Behema, w dziełach brata Stanisława Samostrzelnika, słychać od połowy wieku jej szum i zgiełk w słowie żywym nie tylko w stolicy, ale po całym kraju na burzli. wych zjazdach i sejmikach szlacheckich, potem na walnych sejmach. Tematyka świecka rozbrzmiewa w kołach dyskusyjnych w otoczeniu Grzegorza z Sanoka, Kallimacha czy króla Olbrachta. W fermentach ideologicznych dd połowy XV w. dostrzegamy dziś wzrost krytycyzmu 'w stosunku do otaczającej rzeczywistość^odkrywamy dążenia do I zmian ^ustrojowych, gospodarczych, społecznych, I obyczajowych (Jan z Ludziska, Ostroróg, Grzegon I z Sanoka, Kai limach), odróżniamy zapędy do ograniczenia władzy królewskiej (konstytucje sejmowe) i potęgi wielmożów. W tych dążeniach, sporach i dyskusjach rośnie w cenie wiedza, znajomość sztuki czytania i pisania, prawa, historii, łaciny -I potrzebnych coraz bardziej także ludziom świeckim, a nie duchowieństwu tylko i wielmożom * Wzmaga się napór konieczności państwowych (zatarg polsko-krzyżacki, wojna 13-letnia, niepokoje wojenne na wschodnich granicach), rosną zagadnie nia aktualne a pozakościelne, toczą się spory

sejmikach i sejmach. Szlachta coraz widoczniej wy-_

suwa się ną.ęgolo i podejmuje walkę o przodowni-ctwo poprzez szeroko rozbudowany program egze-kucyjny.

A wszystko to wyrasta bezpośrednio z polskiej rzeczywistości, z niej głównie czerpie swoje podniety i odbija się w swoisty sposób przede wszystkim w sztuce i literaturze — i w sumie składa się na zasadnicze, decydujące treści polskiego przełomu renesansowego. Wobec tego posiada on chara kter jiwoisty, wybitnie spóleczno-poi1 tyczny.

W życiu literackim przejawia sig prPw uderzającej przewadze „publicystyki—w jej wielorakich _odmia-nach zarówno w polskim jak .łacińskim języku, zarówno, w prozie jak wierszu. .Natomiast inne przejawy renesansu w Polsce mają charakter uzupełń niający, wtórny, często tylko okolicznościowy i z trudem utrwalają się na czas dłuższy.

Gwałtowność inwazji pierwiastków świeckich, przedtem zbyt nikłych', eTo sztuki słowa żywego najpierw, a potem i pisanego, do plastyki, do dymowy i literatury politycznej — jest cechą wyróżniającą najwybitniej nasz przełom renesansowy.

Rola Krakowa. Głównym a potężnym ogniskiem tej wielkiej przemiany staje się Kraków, stolica wielkiego i potężnego państwa, bogaty, tętniący życiem, rojący się od cudzoziemców, a zwłaszcza różnojęzycznej młodzieży, ściągającej zewsząd do sławnej uczelni, rezydencja Jagiellonów rządzących w Czechach i na Węgrzech, pierwszorzędny ośrodek