DSC00451

(2)    zbiorowość działania lub zaniechania uczestników akcji,

(3)    porozumienie uczestników akcji,

(4)    publiczność działania lub zaniechania uczestników akcji.¹⁶

□ PRAKTYKA PROPAGANDY¹⁷

Techniki propagandowe stanowią kompleks sprawdzalnych empi. rycznie zaleceń, pozwalających dokonywać świadomie przekształceń społecznych w zamierzonym celu. Oto niektóre spośród nich:

•    Kanalizacja. Technika ta polega na proponowaniu nowych spo-sobów zaspokajania istniejących potrzeb; operuje wzorcem naprowadzającym, podsuwając jedynie motywacje. Próbuje modyfikować ra- j czej postawy proste niż złożone, koncentruje się bardziej na postawach umiarkowanych niż skrajnych. Technika kanalizacji opiera 1 się na założeniu, że propaganda jest skuteczna tylko w tych przypad- i kach, gdy potrafi wywołać typowe nastawienie czy też podsunąć pod- I stawowe, potencjalne wzory zachowań, nieznacznie je tylko modyfiku- I

•    Suplementacja. Technika uzupełniania lub kompensowania dzia- 1 łań propagandowych polega na jednoczesnym wykorzystaniu kilku I sposobów dotarcia do adresata. Istota tej techniki to koordynacja od- I działywania środków społecznego przekazu z aktywnością organizacji I politycznych, społecznych, wyznaniowych. Istotna jest tu zwłaszcza ro- I la organizacji funkcjonujących na szczeblu lokalnym. Oddziaływanie I prasy, radia i telewizji uzupełniane jest formami perswazji bezpośred- I niej, wynikającymi z możliwości, jakie stwarza stanięcie propagandzi- I sty „twarzą w twarz” z odbiorcą. Wzmocnienie efektu uzyskane tą dro- I gą fachowcy nazywają ^efektem klinczu”.

¹⁶    Por. Zbigniew Śpiewak: „Pojęcie strajku i akcji protestacyjnej w prawie o wykro- I czeniach” w: „Zagadnienia Wykroczeń” nr 3/1982, s. 68-59.

¹⁷    Dla zrozumienia i oceny praktyki propagandy nie wystarczy nawet najbardziej j wnikliwe rozpatrywanie jej jednostkowych przejawów, incydentalne interesowanie się j problemem, np. w okresie przesilenia politycznego, kiedy procesy komunikowania nasilają się i zainteresowanie działaniami władzy wzrasta.

Propagandę trzeba widzieć jako zjawisko historyczne, dostrzegać zróżnicowane formy działań propagandowych (np. chodzi tu o nowe możliwości, jakie stworzyło kiedy! powstanie filmu dźwiękowego i kina, a obecnie sieć intemetu i zintegrowane logistycznie systemy komputerowe). Trzeba znać poddające się klasyfikacji funkcje propagandy, typologię ze względu na treść (przedmiot działania) oraz według stopnia zafałszowania treści przekazów. Propagandę można klasyfikować także według kierunku oddziaływania (np. wewnętrzna, zewnętrzna), według kryterium skuteczności użytych środków per-

| Technika propagandy faktów. Nieufność ludzi wobec bezpośrednich apeli jest faktem. Mają oni wątpliwości co do wszystkiego, co nazywamy „czystą propagandą”, dlatego lepiej posłużyć się opisem zdarzenia czy przytoczeniem określonych faktów. Należy odwoływać się do zdrowego rozsądku i doświadczenia adresata propagandy. Propagandzista rezygnuje z wskazywania ludziom tego, co mają robić, na rzecz wskazania, jakim sposobem mają to osiągnąć. Propaganda podsuwa tu przesłanki decyzji, nie formułując wniosków. Decyzja pozostawiona jest nieprzymuszonej woli adresata.

•    >Symplifikacja. Propaganda operuje tu skrótem, dąży do formuł możliwie zwięzłych i jednoznacznych. Metoda oparta jest na spostrzeżeniu, że istotą propagandy jest redukowanie doktryn politycznych do programów, programów do sloganów, sloganów do krótkich haseł i obrazów („Dość korupcji!*’, „Mądrzej l”,„Teraz!?|?**

Stosując silne uproszczenia, nadawca przekazu propagandowego stara się kształtować komunikat w formę apelu, wezwania, imperatywu (plakat, plansza na ekranie telewizora, napis na murze oglądanym z okien pociągów) . Treść redukowana jest do hasła, a czasem tylko do symbolu (np. symboliczny parasol rozpięty nad słowem „Polska”).

Znaczenią technik uproszczeniowych wzrasta w okresach napięć Społecznych (hasło „Przyspieszenie”). Dobrze sformułowane hasła, oryginalne $ pozbawione mdłego patosu, podnoszą ducha i budzą zapal. Mogą być dyrektywą działania bądź tylko spełniać funkcje mobilizacyjne („Pst! Wróg czuwa”).

•    Techniki jednostronnej i dwustronnej argumentacji. Wybór jednej z nich uzależniony jest od tego, czy komunikat propagandowy jest kierowany do zwolenników czy do przeciwników, czy ogólny poziom intelektualny potencjalnych odbiorców jest wysoki czy też nie, czy chce-

swazyjnych bądź kontrolnych. Podstawą klasyfikacji może być sposób przebiegu procesu propagandowego w społeczeństwie (propaganda pozioma lub pionowa, albo o charakterze mieszanym) - czego przejawem było w przeszłości traktowanie zwasalizowanych związków zawodowych jako „transmisji do mas pracowniczych” i sposób urzeczywistniania „kierowniczej roli Partii w socjalistycznym społeczeństwie". Ze względu na zależność w czasie między przekazem a wydarzeniami, których on dotyczy, można mówić o propagandzie poprzedzającej, towarzyszącej lub następczej. Propaganda może być - ze względu na sposób rozpowszechniania - bezpośrednia lub pośrednia. Wszystkie te sposoby i kryteria klasyfikacyjne ułatwiają zrozumienie istoty zjawiska i chromą przed błędami taksonomii, które prowadzą do nieładu pojęciowego (przedmioty dzieli się na żółte, zielone i czarne oraz drewniane, metalowe i woskowe, a nie na zielone, metalowe i niczyje). Co do wspomnianych tu kryteriów klasyfikacyjnych zob. B. Dobek-■Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, op. cit, passim.

145

W. Konflikty...