DSC00535

TOPIKA

1. Topika mowy pocieszającej, s. 87. - 2. Topika historyczna, s. 89. - 3. Afektowana skromność, s. 90. - 4. Topika wstępu, s. 92. - 5. Topika zakończenia, s. 96. - 6. Inwokacja do Natury, s. 99. - 7. Świat na opak odwrócony, s. 103. - 8. Chłopiec i starzec, s. 107. - 9. Stara kobieta i dziewczyna, s. 110

Retoryka starożytna to temat odpychający. Gdzież znajdą się jeszcze tacy czytelnicy, którzy, jak młody Goethe, sądziliby, iż „wszystko, co ma w jakikolwiek sposób do czynienia z poezją i z retoryką, jest zachwycające”? Gdzież jest publiczność gotowa poddać się urokowi Curiosities of Literaturę albo Amenities of Literaturę¹ ? Jeśli zaś retoryka robi na człowieku nowoczesnym wrażenie groteskowego straszydła - to jakże ktoś ośmieli się obudzić w nim zainteresowanie topiką - przedmiotem, który nawet „specjaliście od literatury” słabo jest znany, zaledwie może z nazwy, gdyż świadomie unika on piwnic - a więc i fundamentów! - literatury europejskiej? Musi przeto autor tej książki z niepokojem zapytać sam siebie:

Nunc quid ago et dubiam trepidus quo dirigo proram?

(Cóż ja, pełen bojaźni, teraz pocznę i dokąd skieruję statek?)

„Podręczniki - powiada Goethe - powinny być pociągające; będą takimi, jeżeli postarają się ukazywać najjaśniejszą i najdostępniejszą stronę wiedzy i nauki”. Postarajmy się więc ukazać topikę przystępnie, jeżeli nie błyskotliwie. Skrywają się w niej bowiem sprawy ludzkie i sprawy boskie.

W systemie retoryki starożynej topika była czymś w rodzaju składu podręcznego. Można tu było znaleźć pomysły najogólniejszego rodzaju - takie, jakich było potrzeba przy układaniu jakiegokolwiek pisma albo mowy. Każdy pisarz na przykład musi zabiegać o przychylny mu stan umysłu swego odbiorcy. Aby skutek taki osiągnąć, zalecano -aż do czasów rewolucji literackiej w w. XVIII - skromne przedstawienie się na samym początku. Autor powinien był następnie poprowadzić czytelnika ku przedmiotowi. Stąd też istniała specjalna topika służąca do wprowadzenia (exordium) - podobnie jak inna służyła do zakończenia. Formuły „skromnościowe”, formuły wstępne i kończące - potrzebne były na każdym kroku. Inne topoi mogły być używane tylko do układania pewnych szczególnych odmian oracji - jak w mowach sądowych czy też pochwalnych. Oto przykład!

86

1

Seria książek, których autorem był Izaak D’Israeli (1766-1848), ojciec męża stanu. Curiosities opublikowano w I. 1791—93; Amenities w r. 1841.