DSCN1739

rvonsumerv/m 87

„Konieczność” historyczna, zob. system ideologiczny.

Konsumeryzm, termin opisujący następujące różnorodne zjawiska występujące w systemie rynkowym: 1) długotrwałą ewolucję świadomości kupujących i klientów, którzy mając większą wiedzę, stają się coraz bardziej wymagający; 2) sceptycyzm wobec praktyk producentów i handlowców; 3) zorganizowaną działalność w celu korygowania wadliwości produktów i obietnic reklamowych; 4) działalność legislacyjną w celu wzmożenia ochrony konsumenta przez instytucje rządowe.

Usiłowania poprawy sytuacji konsumenta miały miejsce od najdawniejszych czasów, jednak ich zorganizowane formy oraz instytucjonalizacja zapoczątkowane zostały dopiero w połowie XIX w. (1844, Eąuitable Pioneers Cooperative Society -28 ubogich tkaczy z Rochdale w Anglii dążyło do sprawowania demokratycznej kontroli nad praktykami rynkowymi i finansowymi). W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie ruchy konsumenckie zostały zapoczątkowane w 1862 r. w Filadelfii (Klub Kupujących), gwałtowny ich rozwój nastąpił w latach trzydziestych naszego stulecia. Niezwykle popularne stały się w tym czasie książki demaskujące niezbyt uczciwe i ogłupiające nabywców praktyki producentów i handlowców. Your Money's Worth Stuarta Chase'a i Federicka J. Schlinka, wydana w 1927 r_, ukazywała rynek jako „puszczę, po której konsumenci błądzą bez mapy i kompasu”, nie orientując się, jaka jest tytułowa „wartość ich pieniędzy”. Guinea Pigs (Świnki morskie), napisana przez F.J. Schlinka i Arthura Kalleta (1933), przedstawia Amerykanów jako obiekt eksperymentów, gdyż kupując szkodliwe i wątpliwej jakości produkty, nieświadomie godzą się na ich testowanie. Metafora „świnki morskiej” trafiła szeroko do wyobraźni Amerykanów, kształtując ich demaskatorskie nastawienie. Inną książką demaskującą wątpliwe zalety kosmetyków była Skin Deep

M.C. Philips (1934) oraz Counterfeit (Imitacja), autorstwa A. Kalleta (1935), opisująca konsumentów ogłupianych przez wytwórców, reklamę i dęta li stów.

W 1962 r. prezydent John F. Kennedy przedstawił Kongresowi cztery prawa konsumenta: I) prawo da bezpieczeństwa i ochrony przed produkfami zagrażającymi zdrowiu i życiu; 2) prawo do bycia poinformowanym o wszelkich właściwościach nabywanego produktu; 3) prawo wyboru i dostępu do innych produktów i usług tego samego rodzaju, produktów o porównywalnej jakości i nie zawyżonych cenach; 4) prawo do bycia wysłuchanym, zapewniające rozważenie postulatów i skarg konsumentów przez agendy rządowe i trybunały sądowe. Obecnie uważa się, że do tych czterech praw musi być dodane prawo do ochrony środowiska, do zachowania jego wartości przy jednoczesnej realizacji różnych stylów życia jednostek i zbiorowości.

Prawa ogłoszone przez J.F. Kennedy'ego stały się podstawą współczesnego ruchu konsumentów, urzeczywistniając stopniowo dwie ogólne zasady: I) „wyłącznym celem produkcji jest konsumpcja” (Adam Smith) i 2) „caveat venditor” (niechaj strzeże się sprzedający), w miejsce wcześniejszej reguły „caveat emptor” (niechaj strzeże się kupujący). W krajach zachodnioeuropejskich i Kanadzie ruch konsumentów tworzył swe instytucjonalne formy od końca lat czterdziestych, rozwinął się zaś znacznie w latach sześćdziesiątych. W Polsce rozwój tego ruchu zaznaczył się wyraźnie w latach osiemdziesiątych. (M.P.)

Zob. konsumizm. ruchy społeczne.

Literatura:

Consumerism: Vie\vpoints Jrom Business. Go~ vernment and the Public InteresI. 1972, R.M. Gncdekc. W.W. Etchcson (cds), Canfield Press, San Francisco.

Jawłowska A.. 1981. Ruch konsumentów. Wiedza Powszechna. Warszawa.

New Consumerism, 1973, W.T. Kcllcy (cd.), Grid. Inc., Columbus, Ohio.