DSC00677 (8)

Reifikacja to postrzeganie zjawisk ludzkich tak, jakby były one rzeczami, to znaczy jako nie-ludzkich lub ewentualnie nadludzkich. Możemy to wyrazić w inny sposób, powiadając, że reifikacja jest postrzeganiem wytworów ludzkich działań tak, jakby były one czymś innym niż wytworem ludzkim — czymś takim, jak fakty przyrodnicze, rezultaty praw kosmicznych albo przejawy woli boskiej. Reifikacja sugeruje, iż człowiek potrafi zapomnieć, że jest autorem ludzkiego świata, i że zaprzepaszcza świadomość dialektyki między człowiekiem-wytwórcą i jego wytworami. Świat zreifikowany jest z definicji światem odhumanizowanym. Jest on doświadczany przez człowieka jako dziwna sfera faktów, raczej jako jakieś opus alienum, nad którym nie ma on kontroli, niż jako opus proprium jego własnych działań wytwórczych.

Z naszych poprzednich rozważań poświęconych obiektywizacji wynika jasno, że gdy tylko ustanowiony zostaje obiektywny świat społeczny, możliwość reifikacji jest tuż obok.⁶⁹ Obiektywność społecznego świata oznacza, że człowiek staje przed nim jak przed czymś zewnętrznym wobec samego siebie. Decydujące jest pytanie, czy zachowuje on ciągle świadomość, że chociaż zobiektywizowany, świat spo-

do neurozy, wykraczając poza granice terminologicznego iadu. W każdym razie, mamy wrażenie, że nie Jest to odpowiednie mlajice dla próby przywrócenia takiego ładu, 1 w związku /. tym unikaliśmy używania tego pojęcia.

*• Ostatni francuscy krytycy aocJologU DurkhelmowskleJ, tacy Jak Julaa Monnerot (Łan /atta aocłaucr ne tont paa de« eho-i«i, 1940) oraz Armand Cuvlliier (Ourkftelm et Marz, „Cahlen lnternationaux da Bodologle", 1948) obwinili Ją o zreifikowany pogląd na rztczywlstość społeczną. Innymi alowy, twierdzili, że choiśltś Durkhelma Jest Ipao facto retfikacją. Cokolwiek można o tym termlnlo powiedzieć, na podstawie egzegezy Durkheł-ma atwlordzenie, że „fakty społeczne są rzeczami" jest w zasadzie możliwe i nie zawiera niczego więcej poza uznaniem obiektywności faktów społecznych jako wytworów ludzkich. Teoretycznym kluczem do tej kwestii Jest rozróżnienie między obiektywizacją (urzeczowlentera) i reiftkacją.

łeczny jest dziełem łudzi i w związku z tym może być przez nich zmieniony. Innymi słowy, reifikację można opisać jako skrajny krok w procesie obiektywizacji, w którym zobiektywizowany świat traci swoją zrozumiałość jako przedsięwzięcie ludzkie i u-stala się jako bezładna stera zobiektywizowanych faktów, nie ludzka i nie poddająca się humanizacji." Zwykle też rzeczywisty związek między człowiekiem i jego światem zostaje w świadomości odwrócony. Człowiek, wytwórca świata, jest postrzegany jako jego produkt, a ludzka działalność jako zjawisko towarzyszące nie-ludzkim procesom. Znaczenia ludzkie przestają być rozumiane jako wytwarzające świat, ale są pojmowane jako wytwory „natury rzeczy¹’. Trzeba podkreślić, że reifikacja jest odmianą świadomości, a dokładniej odmianą ludzkiej obiektyzacji ludzkiego świata. Nawet postrzegając świat jako zreifikowany, człowiek w dalszym ciągu wytwarza go. Znaczy to, że człowiek jest zdolny do paradoksalnego wytwarzania rzeczywistości, która go neguje.¹¹ Reifikacja jest możliwa zarówno na preteoretycz-nyra, jak i na teoretycznym poziomie świadomości. Można nazwać reifikacjami złożone systemy teoretyczne, chociaż prawdopodobnie są one zakorzenione w preteoretycznych reifikacjach, występujących w takiej lub innej sytuacji społecznej. Tak więc byłoby błędem ograniczenie pojęcia reifikacji do myślowych konstrukcji intelektualistów. Reifikacja istnieje w świadomości człowieka i w gruncie rzeczy właśnie ta jej obecność jest praktycznie bardziej znacząca. Błędem byłoby również traktowanie reifikacji jako wypaczenia początkowo nie zreifikowanego postrzegania społecznego świata, jako swego rodzaju grzechu poznawczego. Przeciwnie, dostępne materiały

1

Por. w tym miejscu pojęcie fartrca prnctloo-lnerf t jego Crttktue dt la raiooa dlateetique.

« Z tego powodu Marks nazywał śwUdomoś¹ treifikowan¹ lotny w¹ Świadomości¹. Pojęcie to raośna odnieś¹ do Ssrtrow-skiej ..zlej wiary" (mawatse /dł>.

U¹