DSC00840

miejsca dla utworów zwanych w XVIII wtoku , sami, Jednak pisarze polscy, przystosowujący poy^lł T" do potnieniu zadań dydaktycznych nie rezynnioJt *« stosowania w niej niektórych zabiegów wyk»zui! conych w obrąbie literatury klasycystyrznej, wity Hi one w sposobach konstrukcji narratora i i_erj. pikach opowiadania. Osobowy, skonkretyzowany ona* wiadaci sluśyl bowiem w powieści edukacyjnej nu tylko stworzeniu „fikcji autentyczności" przedstawia' negn świata, ale także btawa) sią gwarantem wpis4* nych w narracji treści dydaktycznych. Osiągano to dzięki wyraźnemu dystansowi miedzy „ja'' przedita* winnym i opowiadającym. Uprzywilejowana pozycjo owego „ja" w roli narratora wynikała bowiem % Jego większych doświadczeń, wiedzy I perspektywy czasa* wej, która pozwala weryfikować opinie i wygłaszać iądy bózdyskuiyjne. Narrator taki, wiodący czytał* nika „za raki" torami różnych pouczających „przy* padków", posługiwał sią głównie formami opowiadania podsumowującego i uogólniającym opisem w funkcji egzemplatycznej^ł,<. Zarówno postawa opowiadacza, Ul i stosowane przezeń sposoby przedstawiania śwla* ta |f| stały w zasadzie w sprzeczności /. założeniami klasycyzmu.

fAle powieść edukacyjna reprezentowana przez Do• świadczy ńsłtiego czy Wojciecha Zdanyfithlogo nie przechodziła toi obojątnlo obok propozycji i doświadczeń sentymentalnych. Kontaktowała sią z nimi wszą* dżin tam, gdzie — w poszukiwaniu idoalnych wzorców egzystencji ludzkiej — odwoływała sią do koncepcji sianu natury lub podejmowała krytyką kulturowych pozorów. W obrąbie nurtu sentymentalnego znalazły aią jednak w w. XVUI tylko te polskie powieści, w których prezentacja modelu egzystencji naturalnej I zakamuflowana negacja rzeczywistości kulturowej

slawały i|q łomotam wiodącym i ofganiKuiącym.wa/y • ftlda elementy utworu. Byt to pierwszy i podstawowy tor rozwojowy taj powieści, wyznaczany takimi utworami, Jak Podolanka w ulania natury wychowano Kr*' jowskiago, Rzepicha mai ha królów i fiowórak hrtrfnl Itawicr, JazierskiSUO* P° części Ukt* WwiaMcziui Bms-stowskiego. Stawiana sobie def&Mkatorsfco-moraUfty' czne cala powiat ta spełniało pt/&/ : <. pozoczasowych 1 cslkowitio obstt ok/ y jn yeh sytuacyjnych, w których ujawnić *w₅ miały właściwości niask/iAoneJ natury ludzkie) (jak w ce |uj) tai przoz tworzenie wizji o charakterze psoudohistorycznyrn, ukazującej idealno modele toóń i stosunków międzyludzkich w romlerzchłej p< zaszłości słowiańskiej (Hzapicha i Oowórak), Powtatri Jozkw* skiego, będące Jedną z artykulacji popularnego w O-świeceniu mitu słowiańskiego u*, dadzą *U- pręy tym traktować Jako antycypacja późniejszych taortl Kazi* mierzą Brodzińskiego. Analogicznie bowiem jak w pto* mach autora rozprawy O idyJ/i pod względem motał' nym naturalność równoznaczna Jest u JtńmśiMO ?« sielską tdyliicznością tycia prostych, czułymi i cnotliwych Sarmatów,

Silna programowość czy nawet tendencyjność lago nurtu powieści sentymentalnej* stojącaJ wręcz im usługach propagowania określonych treści światopoglądowych, nie aprzyjala oczywiście poszukiwaniu Ściśle epickich środków wyrazu. Utwory te — nieraz w większym stopniu nłt pozostałe powieści edukacyjne ~— aą domeną uogólniających wywodów tub polemicznych dyskursów. Fabulamość stanowi w nich tytko ogólną ramą pozwalającą grupować 1 przeciwstawiać sobie postacie, a materia epicka ograniczona Jest do kolejnych sytuacji egzemplifikujących wyodrębniano przez autora problemy. Równie! w Gowórku i Rzepisze

283