DSC01108 (10)

CMII WSTĘP

XIV. UWAGI O TEKŚCIE

Obecne wydanie Lalki opiera się na jej edycjach kontrolowanych pracz autora, które skonfrontowano z zachowanymi fragmentami rękopisu, a nadto porównano z wydaniem w ramach Pism Bolesława Prusa, pod red. Ignacego Chrzanowskiego i Zygmunta Szweykowskiego (Warszawa 1935, t. XI, XII, XIII).

Rękopis powieści nie zachował się w całości. Wraz z księgozbiorem docaowym po mężu Oktawia Głowacka przekazała Bibliotece Publicznej M. Stoi. Warszawy ocalałe części manuskryptu, stanowiące około 1/3 tekstu Lalki, Są to zespoły najczęściej 6—9 kart odpowiadające — nie bez wyrw jednak — odcinkom od 30 do 111 pierwodruku tomu II w « Kurierze Codziennym*. Los pozostałych 2/ 3 manuskryptu nie jest znany. Wszystkie poprawki (skreślenia, dopiski) znajdujące się tym rękopisie mają odzwierciedlę nie w pierwodruku gazetowym, z czego wynika, że ten właśnie egzemplarz był podstawą składu drukarskiego w «Kurierze Codziennym*.

Pierwodruk Lalki jako powieści w dwóch tomach ukazywał się w « Kurierze Codziennym* od 29 IX 1887 do 24 V 1889 z przerwami często parodniowymi, a kilka razy i dłuższymi. Na tom pierwszy składało się 115 odcinków, na tom drugi — 113. Drugi był, mimo nieco mniejszej liczby odcinków, obszerniejszy od pierwszego, bo odcinki w pierwszym bywały zazwyczaj krótsze. Tom pierwszy dzielił się na dziewięć, drugi na dziesięć rozdziałów. Zachowały się trzy odbitki szpaltowe składu drukarskiego spośród doręczanych pisarzowi do korekty, nie noszą one jednak śladu poprawek . W zakresie pisowni i interpunkcji pierwodruk w «Kurierze Codziennym* jest wierniejszy rękopisowi niż którakolwiek edycja późniejsza.

Po zakończeniu druku w «Kurierze* Prus na użytek wydania książkowego w warszawskiej firmie Gebethnera i Wolffa (ukazało się w

p Znajdują się one — podobnie jak zachowane fragmenty rękopisu - w Mbbotece Publicznej Miasta Stoi. Warszawy, sygn. 150 IV.

1890 roku) podzielił Lalkę na trzy tomy, wprowadził szereg poprawek do tekstu oraz skorygował podział na rozdziały i ich tytulaturę. Z dziewiętnastu rozdziałów pierwodruku wykroił trzydzieści osiem (m.in. ogromny rozdział IX tomu I noszący tytuł Złudzenia i rozczarowania podzielił na dziewięć mniejszych, noszących obecnie numery od XI do XIX). Przy edycji książkowej, której druk odbywał się w krakowskiej drukarni W. L. Anczyca i Spółki (firma Gebethnera i Wolffa była współwłaścicielką tej drukarni), korzystano z pierwodruku i tego samego rękopisu, co i w «Kurierze Codziennym». Wówczas rękopis istniał jeszcze w całości, o czym świadczy uwaga wydawców warszawskich w liście do drukarni: „na miłość Boską, żeby rękopis nie został zatracony, bo nie ma drugiego egzemplarza!’*¹⁰⁶. Pod względem ortografii i interpunkcji wydanie książkowe-przypuszczalnie za sprawą edytora - bardziej różni się od rękopisu niż pierwodruk gazetowy. Wprowadzono więc w wydaniu książkowym wbrew rękopisowi pisownię dopełniacza Lmn. rzeczowników typu „informacja”, „galanteria” jako „informacyj”, „galanteryj”

(w rękopisie było: „informacyi”, „galanteryi”)^ ujednolicono formę biernika l.poj. rzeczowników typu „subiekcja”, „historia”, „energia”, wprowadzając wszędzie końcówkę ,,-ą”, podczas gdy w rękopisie bywała również końcówka „-ę”.

Obie edycje — i to osobno gazetowa, osobno książkowa — były cenzurowane. Z braku rękopisu tomu I nie można ustalić, czy i co cenzor zakwestionował w tej części pierwodruku gazetowego, wiadomo jednak, że nie dopuścił do opublikowania odcinka 109, a podczas druku tomu II wykreślał wzmianki dotyczące powstania styczniowego i zesłania Wokulskiego na Sybir. Wszystkie te ingerencje zostały podtrzymane w wydaniu książkowym, a nadto poddano dodatkowej cenzurze tom I i usunięto zeń przepuszczone w «Kurierze Codziennym” napomknienia o Syberii,

Nowe listy Bolesława Prusa, oprać. K. To kar zó w na i S. Fita [w:] Archiwum literackie, t. XIX: Bolesław Prus. Materiały, red. naukowy E. Pieścikowski, Wrocław 1974, s. 166.