DSC02005

Przedmowa

mać się ślepo litery przywilejów, ale wniknąć w potrzeby zagrożonego państwa: „Prawo choćby najświętsze prawem być przestaje, kiedy szczęściu, ojczyzny przeciwnym się staje.” Lęk przed upadkiem Polski i troska o zachowanie niepodległości narodowej dominują również w utworach lirycznych. Przepojone są one uczuciem miłości ojczyzny, przewija się przez nie stale motyw głębokiego patriotyzmu. Konarski pisał wiersze po łacinie, niektóre tylko przekładał na język polski. Liryki Konarskiego noszą na sobie piętno „poezji uczonej”. Tworzył je znawca mitologii i historii starożytnej; pełno tu obrazów i motywów wziętych z wyobrażeń starożytnych. Mówi się czasem o „bez-ozdobnej prozaiczności” wierszy Konarskiego.³¹ Proza-iczność ta wyraża się w ich publicystycznym zacięciu. Trudniej może zgodzić się na ową cechę bezozdobności, ponieważ na każdym kroku odnajdujemy jakieś postacie z mitologii, które odgrywają rolę ozdobników literackich. Wiersze Konarskiego, ożywione duchem patriotyzmu, zawierają pierwiastek dydaktyczny. Może nawet przeznaczone były dla uczniów szkół pijarskich, w których miały wzbudzać uczucia obywatelskie i wzmacniać przywiązanie do kraju ojczystego. Mają one na pgół charakter publicystyczny i retoryczny, dochodzi w nich jednak do głosu szczere i głębokie uczucie. Tak na przykład ze szczerym oburzeniem przemawia poeta, gdy żąda kary dla zdrajców ojczyzny, a wzruszenie i serdeczny żal brzmią w słowach Wolności, gdy w rozmowie z Koroną królewską mówi:

Lecz co mnie bardziej boli, że zbrodnia złośliwa Wszędzie się pod wolności płaszczykiem ukrywa.

Sąsiad się na to patrząc, z urąganiem śmieje,

A ja milcząc wzgardzona od nich truchleję.

Częściej aniżeli uczucie wkracza do utworów lirycznych Konarskiego — refleksja. Jest to przede wszystkim również refleksja patriotyczna. W Odzie 2 autor stwierdza, że od wychowania młodzieży zależy przyszłość i szczęście ojczyzny:

³¹ T. Sinko, Poezja notoolacMska w Polsce, Dzieje literatury pięknej to Polsce, cz. I, Kraków 1935, s. 137.

Stąd o trwałości Państwa stanów zdanie: Jakie młodzieży jest w nim wychowanie, Takie mieć będzie w każdym usług wiele

obywatele

W wierszu O prawdziwej chwale znajdujemy akcenty anty magnackie; Konarski snuje rozważania na temat tyranii i triumfów odnoszonych na wojnach zaborczych. Odważnie brzmią słowa zawierające przejrzystą aluzję do nie jednego, dostojnika współczesnego:

Niczym u mnie zaszczyty ministra, hetmana,

Książęcia, senatora lub też kraju pana,

Gdy ich tylko nazwiska zewnątrz zdobią święte,

A wewnątrz są pęcherze powietrzem nadęte.

Wprost demaskatorski charakter nosi obraz wojen feudalnych, z których wyrasta triumf despotów i tyranów.

Tyran burzy królestwa, wywraca narody,

Za małą kradzież stryczek, za wielką — korona. Śmierć kupca, zabitego w lesie, docieczona:

Głos słychać, żeby sędzia mścił się jej przykładnie, A gdy dziki w królestwo z draby zdzierca wpadnie, Sto tysięcy niewinnych ludzi pomorduje,

Duszami ich Charonta łódkę przeładuje,

Nie dosyć, że ma wieńce w nagrodę laurowe, Pragnie jeszcze koroną ozdobić swą głowę.

Małoż to szkód nabrania Mars w wojny zapale?

Ach, jak wiele niewinnej krwi płynie strumieni,

Jak wiele się miast smutny gruz i popiół mieni, Grzebią się okazałe w swych ruinach grody,

Wyrżnięci wprzód mieszkańcy nie widzą swej szkody, Czyż tylko przez rzeź ludzi i armatnie wrzawy Szukać i nabyć można wiecznotrwałej sławy?

Pomimo wszelkich zastrzeżeń natury artystycznej Opera lyrica Konarskiego zdecydowanie wyróżniały się w poezji nowołacińskiej XVIII wieku. To już nie były zabawki wierszo-piskie, jakie uprawiali poeci współcześni. Przemawiały tonem poważnym, poruszały sprawy wielkiej doniosłości, nawiązywały do konkretnej

- 43 -