CCF20081016005

Np. przedmiotem badań może być rodzina wiejska, ale dopiero z treś problemów dowiadujemy się, że badać będziemy wpływ rodziny aspiracje jej młodzieży. Formułowanie problemów stanowi więc ogromn ważny etap w koncepcyjnej fazie badań. Tak ważny, że francuski uczot G. Bechelarde powiada iż „nie ma nauki, bez wyraźnie postawioneg pytania”.

2.2.2. Formułowanie hipotez

Dochodzimy w tym miejscu do momentu, w którym konieczna je pewna suma wiedzy teoretycznej o badanych zjawiskach. Możemy zdaw; sobie sprawę z istnienia zależności między dwoma zjawiskami, możerr domyślać się nawet kierunków tych zależności, jednak aby można by kierować ich przebiegiem, potrzebna jest wiedza bardziej szczegółów o przedmiocie naszych zainteresowań. Jakość wiedzy potrzebnej dla sfo mułowania hipotez roboczych można podzielić na 2 grupy. Do pierwszi należą wiadomości o przedmiocie badań i to wiadomości typu demogn licznego, ekonomicznego, kulturalnego itp., oraz znajomość badań i wj ników badań podobnych lub zbliżonych zagadnień na innym terenie. D drugiej grupy wiadomości zaliczyłbym wiadomości ogólne z zakres wychowania, praw społecznych, elementów socjologii. W przypadk zupełnego braku wiadomości pierwszej grupy lub gdy czas nie pozwą na ich szybkie poznanie, a poznanie takie, zaznaczyć trzeba, to kwesti nawet paru lat, uciec się można do badań wstępnych. Przeprowadzam wówczas rodzaj sondażu dla zdobycia podstawowych wiadomości o int< resującej nas społeczności, obiekcie lub zjawisku. W naszym przypadkj mogłoby to być: zapoznanie się z danymi urzędowymi, będącymi w dy pozycji instytucji, rozmowy z opiekunem społecznym, ankieta wśró dzieci na temat wielkości rodzin itp.

Po uzyskaniu odpowiedniej wiedzy z obydwu wymienionych zakre sów można dopiero przystąpić do formułowania hipotez. Niektórzy socjc logowie dzielą hipotezy na teoretyczne i robocze. Podział ten ma swój uzasadnienie w przypadku prowadzenia badań wyspecjalizowanych, ze społowych i robionych na wielkich populacjach. W przypadku bada indywidualnych nie jest konieczna taka precyzja pojęciowa. Będziem zatem używać określenia hipotez bez tych przymiotników. „Hipotez; nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasa dnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą któregc tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w posta

i uogólnienia, osiągniętego (...) na podstawie danych wyjścio-

ii    li" (T. Kotarbiński 1960). Hipoteza w badaniach pedagogicznych i \ hicra najczęściej kształt zależności prawdopodobnej dwu zjawisk, np.: .u Ki poziom kulturalny środowiska rodzinnego wpływa ujemnie na milicje naukowe dzieci”, lub „powstanie wielkiego zakładu przemysło-i i-ii wpływa na zwiększenie zainteresowań młodzieży wykształceniem . Imicznym”.

Hipoteza w dalszym toku postępowania badawczego może być udo-iilltiona przez zebranie danych popierających wysuwaną zależność lub •I•iilnna przez brak takich danych czy uzyskanie danych świadczących i iib./.y wości założenia. Zadaniem badacza jest wszelako sformułowanie .....li wie wielu hipotez obejmujących wszelkie znaczące zależności i celu badanego środowiska. A zatem etapem wstępnym będzie próba ylypowania wszystkich zależności interesujących badacza oraz cech i >• łowiska, obiektu lub zjawiska, stanowiących przedmiot badań i mają-■ li znaczenie dla badań. Typowanie cech znaczących może się dokonać uparciu o znajomość wskaźników tych cech. O określonym poziomie iillmalnym czy materialnym możemy mówić, znając szereg wskaźników 11 osiujących poziom danej cechy. Brak wszelkich placówek oświato-

li, brak inteligencji, brak zainteresowania prasą, książką, brak konta-ih\\ ze środowiskiem kulturalnym będą uważane za wskaźniki niskiego ■<•/łomu kulturalnego środowiska - cechy tego środowiska. Natomiast .im poziom w zestawieniu z wymienionymi okolicznościami tworzy

iii    /ność, która w pewnego typu badaniach, może stanowić hipotezę ,|M iową do badań sprawdzających jej prawdziwość. Pragnę uczynić i u/rżenie, że podawane przykłady nie roszczą sobie prawa do prawdzi-uM i. Są tylko przykładami o tyle doskonałymi, że - podobnie jak bywa

i iiulcntycznych badaniach - mogą być prawdziwe lub fałszywe.

Hipoteza musi określać zależności między zmiennymi. Powinna być iii tyle precyzyjna, aby ściśle ograniczyć zasięg swego znaczenia. Hipo-■ ; i wreszcie powinna być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy linkowej.

Ib ostatnie twierdzenie nie powinno jednak paraliżować naszej inwe-• |i badawczej, śmiałości w formułowaniu hipotez. Jest pożądane wycho-¹ i nic poza utarte, poznane szlaki. Wprawdzie nie na teren irracjonalnych i 'Migacji, lecz w dziedziny niepoznane, z pozoru niesposobne do poznani kartezjusz apeluje do nas, aby: „nie przyjmować żadnych sądów prócz

27