hipotezy�dawcze

Ic/cli np. przedmiotem badań są np. niepowodzenia szkolne uczniów, wów* czas problem badawczy zawarty będzie w pytaniu: „Jakie są przyczyny niepowodzeń szkolnych dzieci w nauce?". Zmienną zależną do tak sformułowanego problemu, będą niepowodzenia szkolne, wyrażone ocenami uzyskiwanymi przez, uczniów z poszczególnych przedmiotów. Zmienną niezależna, stanowi zespól czynników wpływających na te niepowodzenia. Ogół tych czynników to zmienna niezależna globalna, którą można uszczegółowić, wskazując na te pojedyncze zmienne, które tkwią: bądź to w samym uczniu, np w jego postępowaniu, cechach osobowych, aspiracjach, pilności, zdolnościach. stosunku do nauki, itp., bądź też w czynnikach od ucznia niezależnych, takich np. jak: czynniki środowiskowe, społeczne, pedagogiczne, ekonomiczne czy inne. Każdy z tych czynników lub grup czynników, może wpływać na niepowodzenia szkolne z różną silą. Formułując hipotezę roboczą, do tak określonego problemu badawczego, należy mieć na uwadze ogól wymienionych a nawet i innych czynników, i przyjąć te z nich, które stanowią najbardziej prawdopodobną, choć wstępnie zakładaną i niesprawdzoną odpowiedź na postawione pytanie badawcze. Dla podanego przykładu, hipoteza robocza mogłaby być sformułowana następująco: „Na niepowodzenia szkolne uczniów wpływa wiele czynników ściśle zc sobą powiązanych, wśród których dccydu-ące znaczenie mają czynniki tkwiące w środowisku rodzinnym ucznia oraz ego biopsychicznym „wyposażeniu”. Należy mocno podkreślić, że tak sfor-nułowana hipoteza wynika logicznie z postawionego przez badacza problemu badawczego. Badacz może oczywiście sformułować inną hipotezę niż podaną, bądź uściślać tak sformułowaną hipotezę szeregiem hipotez szczegółowych, wskazując na przyczyny powstawania niepowodzeń szkolnych uczniów. Uściślając i konkretyzując hipotezę roboczą, należy zawsze mieć na uwadze fakt, i/ nic wszystkie czynniki mają jednakową moc sprawczą. Dlatego należy oddzielać te spośród nich, które pełnią rolę pierwszoplanową, od tych, które są drugorzędne czy pełnią rolę wtórną.

Udzielenie odpowiedzi na postawiony problem badawczy, polega na zweryfikowaniu hipotezy i uznaniu jej za prawdziwą bądź fałszywą. Stanic się to możliwe tylko wówczas, kiedy hipoteza, będąc wstępnym rozwiązaniem problemu, będzie empirycznie sprawdzalna. Błędnym jednak byłoby rozumowanie zakładające, że rozstrzygałność wszelkich problemów naukowych, zależy wyłącznic od sformułowanej hipotezy. Należy pamiętać, iż formułowanie hipotez jest czynnością wtórną do stawianych pytań, i jest wyznaczone pr/cz założenie zawarte w samym pytaniu. Wadliwie sformułowane pytania badawcze. spowodują, że badania nie potwierdzą słuszności wysuniętej hipotez)' roboczej.

Nic zawsze uzasadnione i konieczne jest formułowanie hipotez, mimo iż niektórzy badacze są zdania, ze bez sformułowania hipotez, nic byłoby rozwoju nauki. Jakie rozumowanie nie wydaje się słuszne. W badaniach mających na celu poznanie jakiegoś stanu rzeczy czy dokonaniu tylko jego opisu, konieczność wysuwania hipotez jest zbędna, gdyż badacz poszukuje odpowiedzi typu: „Jak jest" lub ..Jak się rzeczy maja" a nie dąży do odkrywania coraz to nowszych faktów nowych i nie poszukuje odpowiedzi typu: ..Dlatego jes: tak jak jest" czy „Jakie istnieją związki między badanymi zjawiskami?" 1 tak np.: jeżeli badanie ma na celu poznanie. .Jaki odsetek uczniów uczęszcza na zajęcia pozalekcyjne?" czy „Którzy uczniowie korzystają w szkole z dożywiania", to nic zachodzi potrzeba formułowania jakichkolwiek wstępnych przypuszczeń czyli hipotez, gdyż jest to bezcelowe. Także w przypadku przeprowadzania badań sondażowych na określony temat czy poznania opinii społecznych. np. rodziców czy nauczycieli na temat celowości wdrożenia reformy oświatowej lub organizowania w szkole dodatkowych zajęć pozalekcyjnych, nie zachodzi potrzeba formułowania hipotez roboczych, ponieważ nie sprzyjają one badaniom, wręcz przeciwnie, zaciemnia tok jego postępowania.

Także w badaniach, w których przedmiot badań jest mało rozpoznany i trudno w sposób poprawny i precyzyjny postawić pytania badawcze i ocenić stopień prawdziwości zachodzenia czy występowania pewnych faktów czy zdarzeń, formułowanie hipotez jest zupełnie nieuzasadnione. W takim przypadku. jak słusznie pisze S. Nowak, badanie nastawione jest nie tyle na rozstrzygnięcie pytania typu „czy prawdą jest, że" (tu treść hipotezy), lecz staje się problemem otwartym o charakterze pytania dopełnienia, z określoną liczbą alternatywnych odpowiedzi [1970, s. 19). W takich przypadkach, uzasadnione jest rezygnowanie z wszelkich przypuszczeń i rozumowań hipotetycznych czy stawiania hipotez roboczych. Trudno np. formułować hipotezy do takich pytań: „Jak nauczyciele realizują swoje funkcje edukacyjne w opiniach rodziców?”; „Jak przebiega proces nagradzania i karania uczniów?"; „Jakie są uwarunkowania decentralizacji zarządzania szkołami?”, itp.

Można powiedzieć, iż hipotezy formułujemy wówczas, gdy pomagają w rozwiązaniu określonych problemów badawczych i rzetelnym przeprowadzeniu badań i gdy nadają kierunek badaniom. Są one niezbędne, w badaniach zmierzających do odkrywania zależności pomiędzy zmiennymi niezależnymi i zależnymi. Wówczas stanowią punkt wyjścia do sposobu przeprowadzenia badań, wytyczając kierunek poszczególnym etapom badań zasadniczych.

4.4. Wymagania stawiane hipotezom

Poprawne formułowanie hipotez roboczych jest zadaniem trudnym i wymaga rzetelnej wiedzy na temat podejmowanej problematyki badawczej. Wszystkie hipotezy są podobne pod wieloma względami. Powinny się one poddawać sprawdzeniu, być jasno sformułowane, określać związki między zmiennymi oraz stanowić przypuszczenia wysoce prawdopodobne.