DSC02143 (10)

właśnie (świadczą o tym tekstualne zapożyczenia i wyraźna polemika ideologiczna ze stanowiskiem Thomasa); należałoby wówczas tę datę uznać za prawdopodobny terminus antę quem. Tezę tę wzmacnia dodatkowo argument, że jeśli istotnie Thomas był protegowanym Eleonory, musiał pisać przed rokiem 1173 (data uwięzienia królowej). Jako terminus post quem przyjmuje się na ogół rok 1155 (data powstania Powieści o Brutusie Wace’a, z której wyraźne zapożyczenia odnajdujemy w Tristanie), choć proponowano i datę 1150. Ostatecznie redakcję Thomasowego tekstu przyjęło się umieszczać w okolicach roku 1170.

.WICTOKRZEW" MARII Z FRANCJI

Króciutki (118 wersów) Wiciokrzew (Chewefeuille) autorstwa Marii z Francji wykorzystuje kanwę „powrotu Tristana” — opowiada o jednym z tajemnych spotkań przebywającego na wygnaniu Tristana z Izoldą. Utwór należy do zbioru 12 Lais, „Pieśni”. Są to tzw. lais narratifs, czyli nie pieśni śpiewane, lecz krótkie opowiadania, inspirowane materią celtycką, oparte — wedle słów ich autorki — na pieśniach, komponowanych przez bretońskich harfistów i osnutych wokół rozmaitych „przygodowych”, głównie miłosnych, wątków. Pisane są, podobnie jak powieści, regularnym ośmiozgłoskowcem, bez podziału na strofy; rzadko natomiast przekraczają objętość 1000 wersów. Wiciokrzew zachowany jest w dwóch rękopisach:

1. Rękopis H (Londyn, British Library, Harley 978, ff. 150— 151) — bardzo staranna kopia wykonana w Anglii (opactwo Reading), ok. połowy XIII wieku. Jest to rękopis uznawany za wierniejszy wobec oryginału i jako jedyny zawiera całość Lais Marii.

2. Rękopis S (Paryż, Bibiiothćque Nationale, N.a. fr. 1104, ff 32 b~33 a) — kopia pochodząca prawdopodobnie z ile-de-Fran-ce, z końca XIII wieku.

O autorce tych Pieśni wiemy niewiele więcej niż o pozostałych autorach Tristana, choć znamy inne jeszcze jej utwory: Bajki (tzw. Isopet, adaptacja staroangielskiego zbioru bajek ezopo-

wych) i Czyściec świętego Patryka (adaptacja łacińskiego traktatu angielskiego cystersa Henryka z Saltrey), i mimo tego, że trzykrotnie w nich sama się przedstawia. Chciano widzieć w niej żonę Henryka z Szampanii, opatkę rozmaitych angielskich klasztorów, a nawet słynną Marię z Szampanii lub nieprawą córkę Gotfryda Plantageneta i przyrodnią siostrę Henryka 11... Żadnej z tych hipotez nie udało się zweryfikować pozytywnie. Można natomiast uznać za względny pewnik, że pochodziła z regionu lle-de-France („Mam na imię Maria, a pochodzę z Francji” —- ową Francję należy rozumieć zapewne jako centralną prowincję dzisiejszej Francji, czyli Kapetyńską domenę królewską), mieszkała zaś i tworzyła w Anglii, prawdopodobnie na dworze Henryka II Plantageneta (jej Pieśni dedykowane są „królowi Henrykowi”; język zdradza cechy anglonormandzkie, wreszcie określenie „pochodzę z Francji” daje do zrozumienia, że Maria mieszka z dala od swej ojczyzny; działała też jako tłumaczka). Data powstania Lais nie budzi większych kontrowersji: przyjmuje się na ogół lata 1160-1165¹. O ile więc z pewnością znała Maria jakąś wersję powieści o Tristanie, nie była to raczej żadna z zachowanych.

„SZALEŃSTWO TRISTANA”

Dwa krótkie, anonimowe utwory poświęcone są jednemu epizodowi legendy. Nie są to jednak dwa warianty tego samego tekstu, lecz odrębne i różne utwory, choć oba opisują tę samą wizytę, jaką składa Izoldzie Tristan w przebraniu szaleńca. Motyw ten (wariant niezwykle popularnego motywu „powrotu Tristana” w przebraniu mnicha, trędowatego, żebraka, pokutnika, minstrela etc.) figuruje także w wersji Eilharta, w Tristanie prozą> oraz w dwóch kontynuacjach dzieła Gotfryda, pióra Ulricha z Turheim i Heinricha z Freibergu; możliwe, że figurował również w powieści Beroula, choć nie możemy mieć co do tego pewności; wydaje się natomiast,

1

Szczegóły zob.: Les Lais de Marie de France, ed. J. Rychner, Paris 1973, s. X-XU.