DSC02144 (5)

L\ II ZAGADNIENIA FILOLOGICZNI:

^ Thomas pominął go w swoim tekście (jest to bowiem ostatnie spotkanie kochanków przed śmiercią). Częstotliwość występowania motywu wydaje się świadczyć o tym, źe od początku należał do zasadniczego korpusu legendy, przy czym wersja berneńska bliska jest tradycji wspólnej dla Berouła i Eiłharta, więc tzw. „wersji popularnej” czy „epickiej”, zaś wersja oksfordzka bardzo wyraźnie nawiązuje do stylistyki Thomasa.

I. Wersja berneńska zachowana jest w całości w jednym rękopisie (Beme 354, ff. 151-156). będącym bardzo niedbałą kopią, wykonaną prawdopodobnie w pracowni burgundzkiej na początku XIV wieku, i stanowiącą swoiste repertorium dla żonglerów. Tekst Szaleństwa... liczy w niej 584 wersy. Dysponujemy też odkrytym stosunkowo niedawno anglonormandzkim tzw. fragmentem z Cambridge (Fitz-William, ms 302, f 100 b), liczącym 61 wersów, odpowiadających wersom 150-198 berneńskiego rękopisu, a więc o 12 wersów dłuższym. Fragment ten pozw ala uzupełnić część luk rękopisu berneńskiego, ale przede wszystkim uświadomić sobie, że tekst oryginalny mógł być w rzeczywistości znacznie dłuższy niż posiadana przez nas kopia.

2. Wersja oksfordzka również zachowana jest w całości (998 wersów) w jednym rękopisie, znanym nam już Douce (Oxford, Bod-leian Library, ms Douce d 6, ff. 12—19), gdzie skopiowana została zaraz po zakończeniu Tristana Thomasa, tą samą staranną ręką, tak jakby kompilator rękopisu chciał w ten sposób nadrobić braki w tekście Thomasa. Język zdradza cechy typowe dla klasycznego anglonormandzkiego końca XII wieku, podobnie jak wersyfikacja.

Nie sposób powiedzieć, czy oba teksty czerpią inspirację z jednego, wspólnego źródła, czy też jeden inspiruje się drugim. Nie sposób również rozstrzygnąć — mimo zażartych dyskusji na ten temat — który z nich jest wcześniejszy. Brak możliwości określenia w wypadku obu tekstów zarówno daty post, jak i antę quem (tą pierwszą mogłaby być, dla wersji oksfordzkiej, data powstania wersji Thomasa, ale trudno od jednej niepewnej daty wywodzić następną) każe nam poprzestać na ogólnikowym „końcu XII wieku” jako jedynym ustaleniu.

Reasumując, mamy do czynienia nie z odpryskami jednolitej historii, lecz z utworami pięciu różnych autorów, z których każdy mówi własnym, niepodobnym do innych głosem (w tym dwaj przynajmniej otwarcie polemizują z innymi wersjami). Krzywdą wobec nich byłoby próbować analizować ich teksty jako całość, nie mówiąc już o tym, że otrzymalibyśmy z gruntu fałszywy obraz. Przyjęło się dzielić te utwory na dwie grupy: tzw. „wersję popularną” bądź „gminną” (yersion commune), zwaną też czasem „epicką”, rzekomo bliższą pierwotnej legendzie, oraz tzw. „wersję dworną”

(yersion courtoise). Do pierwszej grupy zalicza się na ogół Tristana Beroula oraz berneńskie Szaleństwo Tristana, do drugiej zaś utwór Thomasa wraz z oksfordzkim Szaleństwem Tristana. Wicio-krzew bywa klasyfikowany raz po jednej, raz po drugiej stronie. Nie jest to podział do końca zasadny (powrócimy jeszcze do tego), ale w każdym razie pewne jest, że Bćroul i Thomas są skrajnie różni: łączy ich wspólny temat, dzieli natomiast wszystko inne. Mają tak odmienny temperament, że chyba rzeczywiście trudno lubić ich obu naraz; stąd historycy literatury na ogół dzielą się na zwolenników Bćroula i zwolenników Thomasa, i na zmianę dowodzą wyższości pierwszego nad drugim, bądź odwrotnie. Niezależnie od wyniku takiego porównania, próba otrzymania całości przez połączenie w jedno dzieł tych dwóch autorów przypomina nieco próbę osiągnięcia optymalnej temperatury poprzez umieszczenie głowy w piekarniku, a nóg w zamrażarce. Stąd w części interpretacyjnej każdy autor powinien znaleźć swoje, odrębne miejsce

IV. PRÓBA INTERPRETACJI

Nim podejmiemy próbę interpretacji poszczególnych tekstów, trzeba poczynić parę ogólnych uwag dotyczących specyfiki analizy średniowiecznego utworu. Są dwie zasadnicze pułapki, których należy unikać, a które moglibyśmy określić mianem pułapki relatywizmu historycznego z jednej, i anachronizmu z drugiej stro-