DSCN7307

JLXXJV (Otm UJEJSKI — fOtTA BOMAKTYCZMY

go poety winien być uznany. Jest to bowiem Bóg, który woli _JJgmrh pychy” niż „pokorę niewoli” Eh, Eh, lama sabachtam), Bóg wyroiły z oonkonformizmu Ujejskiego, który jako dojrzały mężczyzna formułował niezmienne wyznanie wiary: „Wolę męczeństwo niż demothlizację”¹.

W Skargach Jeremiego Bóg zmienił swe oblicze. Ten, który jawił się na początku imiennikowi proroka, był groźnym Jahwe ze Starego Testamentu: surowym, okrutnym, niemiłosiernym sędzią, który me uzasadnia swych wyroków, nie zna łaski, jest niezbadany i daleki. Nieustanne apostrofy Skarg wzywające Niezbadanego i Dalekiego do zbliżenia się do łudzi czynią Go — pomału — Bogiem chrześcijan, litościwym, współczującym, miłującym. Wraz z groźnym Jahwe odchodzi też koncepcja kary. Jej miejsce zajmuje przekonanie o celowości Bożych docisków. W wierszu Cktcala Tobie, Panie! Polska i Polacy stają się sprawiedliwym Jobem, który wycierpiawszy mężnie Boże doświadczenia doczekał się zadośćuczynienia. Krwawe i okrutne doświadczenia były terapią konieczną i miały wyższy sens. Dwukrotnie w wierszu pojawia się obraz pelikana, co „dla swych dzieci [...] własnym dziobem pierś białą kaleczy”. Pelikan ten, rodem ze średniowiecznej legendy, był w symbolice religijnej najczęściej figurą Chrystusa². Poświęcenie się pelikana dla swych piskląt, które ożywiał karmiąc własną krwią, było w ikonografii i literaturze chrześcijańskiej symbolem miłosierdzia Bożego i zbawienia przez Chrystusa, którego śmierć na krzyżu była przelaniem krwi za odkupienie i wieczne życie rodzaju ludzkiego. W wierszu Ujejskiego pod figurą pelikana kryje się naród, którego ofiara przynosi przyszłym pokoleniom Bożą gwarancję zwycięskiej wałki o wolność i sprawiedliwej zemsty na wrogu. Przeniesienie symboliki pelikana (z Chrystusa — na naród) jest sygnałem, że oto pojawił się w cyklu Ujejskiego — nie od początku tu obecny mesjanizm⁴*.£

Biała szata odkupienia. Poeta, postawiony wobec ciężkich doświadczeń moralnych i intelektualnych, me poszedł drogą łatwej ufności, nadziei i wiary, choć drogę tę przetarli jego wielcy mistrzowie. Szlak jego wyznaczały zwątpienie i rozpacz. Tędy właśnie, przez manowce grzechów i blużnierstw, dochodził do zrozumienia Bożych planów i zgody na nie. Odnajdywał swą trudną, bo pozainstytucjonalną i indywidualną wiarę. Choć wielokrotnie wyrywano ze Skarg poszczególne wiersze^{3 4}, choć utwory powstawały w nie znanej dziś kolejności, w ostatecznym układzie nie jest to zbiór, lecz cykl poetycki, odbicie procesu psychicznego, uczuciowego, intelektualnego. W porządku Skarg powtarza się charakterystyczny układ ksiąg prorockich: diagnoza — terapia — uzdrowienie i myśl przewodnia Apokalipsy, która od szatańskiej wizji świata wiodła ku światu Bożemu.

„Klimatem psychologicznym apokaliptyki — pisze współczesny badacz — jest chęć przełamania uczuć bojaźni i zniechęcenia wobec doznawanego ucisku, chęć oparcia się na ufności w interwencje Boże, kładące ostateczny kres wszelkim cierpieniom” ⁵.

1

   K. Ujejski, Przed wybórcarm lwowskimi dn. 28 czerwca 1870 [w tegoż:] Przemówienia, s. 59.

2

   Legendę o pelikanie podaje, omawiając jednocześnie jej chrześcijańską symbolikę, F. Mc Culloch w: Medieval latin and french bestiaires, Chapel Hill 1962,*.155-157. O symbolu pelikana pisał V. H. Debidour, Le besttaire sculpte du Moyen-Age en France, (Grenoble] 1961, s. 337- 340.

3

   Ujmując rzecz w największym uproszczeniu, mesjanizm polski byt ideologią każącą w dziejach rozbiorowej Polski ujrzeć dzieje nowego narodu wybranego, historię „dzieci Boga”, które wobec ludów Europy spełnić miały misję analogiczną do Chrystusowej: zapoczątkować nową epokę w dziejach ludzkości. Zob. A. Sikora, Posłańmcy słowa, Warszawa 1967, A. Walicki, Filozofia a mesjanizm, Warszawa 1970.

4

   Osobną bibliografię mają, wydawane wielokrotnie osobno bądź w antologiach, wiersze: Chorał i Modlitwa więźnia.

5

⁴³ O.A. Jankowski, Wstęp historyczno-krytyczny do Apokalipsy iw. Jana [w:] Pismo Święte Nowego Testamentu, t. XII, Poznań 1959, s. 72.