DSCN7305

LXX KORNEL UJEJSKI — POETA ROMANTYCZNY

Bo nas już robak toczy i pożera I serce targaj

Bo tylko próchno świeci w naszej korze...

Smutno nam, Boże!

(w. I -6)

feŚtfyftępujące w Apokalipsie natężone poczucie zagrożenia społeczności chrzęści lanskiej powtarza się w cyklu Ujejskiego jako zagrożenie narodu i narodowości. Wizja świata św. Jana i polskiego Jeremiego jest wizją świata szatańskiego. Zło — a więc w wypadku Skarg Jeremiego niewola, rabacja, deprawacja narodu — było dla Ujejskiego (podobnie jak dla Jana) dziełem Szatana. Obraz krwawej rzezi w wierszu otwierającym cykl podobny jest do tego z Zamku kaniowskiego Goszczyńskiego. Ogień, krew, krzyki rozpaczy, nieustanny kołowrót zbrodni i nieszczęść — oto znaki wywoławcze takiego obrazu, nazwanego przez Manę Janion „infemem rewolucji”³¹. Sługami szatana w wierszu Ujejskiego są zbuntowani chłopi — „dzicz ślepa z wyciągniętym nożem", których mocodawcą jest — wróg--zaborca, co „na rodną brać zbroił dłonie bratnie”, „plaga” realizująca „karanie nie Boże”. Słowo Jeremiego zdaje się ukazywać wcielenie tego, przed czym przestrzega Psalm miłości Krasińskiego “. Bo oto dokonała się nie-boska historia: ogarnięty „wściekłym gniewem" lud polski chwycił „hajdamackie noże” i przyniósł „szlachcie polskiej mord”³³. Krew bratnia została wylana.

Myśl Ujejskiego w dalszych wierszach cyklu poszła jednak odmiennym torem niż myśl Krasińskiego rozwijana w po-

⁵¹ M. Janion, Romantyczna wizja rewolucji [w tejże:] Gorączka romantyczna. Warszawa 1976, s. 406 i n.

^B Psalmy Przyszłości przez Sptrydtona Prautdzickiego ukazały się w Paryżu w 1845 r. Psalm miłości był protestem przeciw „nęceniu" polskiego ludu, by „niósł szlachcie polskiej mord”, przepowiednią rozpętania krwawej chłopskiej rewolucji w wyniku przedwczesnej demokratycznej agitacji.

³³ Cytaty z Psalmu miłości.

rabacyjnym Psalmie żalu i Psalmu dobrej woli³*. Dla autora Psalmów Przyszłości rabacja była naruszeniem porządku Bożego, realną nie-boską komedią, wywołaną przez ludzi i ich celom tylko służącą, rewolucją surowo ocenianą w kategoriach moralnych, zerwaniem ciągłości dziejów. W kategoriach społecznych i politycznych (bo nie tylko eschatologią zajmował się Krasiński) rabacja była argumentem przeciw demokratom, na rzecz utrzymania feudalnego status quo i przewodniej roli szlachty w narodzie.

Inaczej Ujejski. Obracając się w podobnym jak Krasiński kręgu biblijnych lektur i biblijnej metaforyki, nie poprzestał na stwierdzeniu „infemalności” chłopskiej rewolucji. Drugi wiersz cyklu, Noc natchnienia, przedstawia zadziwiającą dwoistość Bożego świata: kontrast niezmiennej piękności i spokoju natury wobec okrucieństwa i burzliwości historii: rozbiorów Polski i chłopskiej rabacji^{1 2}. Rabacja pojawia się tu już w wersji zracjonalizowanej i zhumanizowanej. W alegorycznym języku Apokalipsy zostaje sformułowana myśl, że to

chytry tygrys podmowil lwięta, by wytoczyły ojcowską krew,

(w. 37 - 38)

1

^M W pracach poświęconych Skargom Jeremiego wiele miejsca zajmuje kwestia zależności między myślą i wizją poetycką Ujejskiego i Krasińskiego. Ich przegląd w: Z Su dolski, U źródeł Skarg Jeremiego, •Przegląd Humanistyczny* 1962, nr 3, s. 123 i n.

2

Kontrast między pięknem, ładem i spokojem natury a burzliwos-cią, niepokojem, bezładem żyda jednostki lub historycznej zbiorowości jest częstym tematem romantycznym. W wersji pierwszej — sprzeczność między boską harmonią natury a losem ja-Urycznego występuje ru przykład) w Hymnie (Smutno nu, Boże) Słowackiego. Ujejski przeciwstawia konwencjonalne „piękne widoki” tragedii narodu, by z punktu widzenia ludzkiego losu zakwestionować jedność świata. Podobne prze ci wstawienie natury i historii we wcześniejszym wierszu Ziemia, Kwiaty bez wam, s. 111-113.