DSCN7301

LXII KORNEL UJEJSKI — POETA ROMANTYCZNY

jak staroruska Pieśń o wyprawie Igora i serbskie pieśni o Koso-wym Polu. Narrator był w nich współczesny opowiadanym wypadkom, nie taił swych uczuć, zaznaczał je w apostrofach, pytaniach, okrzykach. Zerwano ciągły tok narracji, wprowadzono nieustanną zmienność obrazów i bohaterów, różnorodność punktów widzenia i nastrojów. Obok właściwego poematom bohaterskim wojennego żywiołu męskiego dano miejsce lirycznemu żywiołowi kobiecemu. Te właśnie elementy konstrukcji narratora i kompozycji przejął w Maratonie Ujejski, osłabiając obecną w tamtych epickich próbach ludową stylizację, ale zachowując — na przykład — wzorowany na serbskich pieśniach

—    lament kobiet na pobojowisku. Odwołując się do osiągnięć poprzedników (także przez zastosowanie właściwego im 11-

-    zgłoskowca) postawił przed sobą jednak inny niż oni cel. Zicwończycy, wobec braku polskiej poezji średniowiecza, „uobecniali” wydarzenia z przeszłości (zdobycie Kijowa, bitwa pod Legnicą), by stworzyć romantyczny ekwiwalent prawdziwie narodowej, nie skażonej uniwersalną cywilizacją, autentycznej literatury ludowej, polskiej, słowiańskiej. Ujejski przywołał przeszłość, by ukształtować niezłomne postawy patriotyczne współczesnych, by spełnić wobec nich rolę polskiego Tyrteu-sza **, umacniającego pewność zwycięstwa w walce o wartości cenniejsze niż źyde./

Jeremiasz i Jeremi. Między Maratonem a Skargami Jeremiego legło przeżycie rabacji galicyjskiej. Projektowane zwycięstwo w realnym planie wydarzeń stało się straszliwą klęską. Cykl Ujejskiego^M był próbą interpretacji tragedii roku 46 podjętą

Tyrtcusz, poeta grecki żyjący w VII w. p.n.e., swymi pieśniami wojennymi i politycznymi elegiami zagrzewał Spartan do walki, wytrwałości i męstwa. W dobie romantyzmu stał się symbolem poety kształtującego patriotyczne, heroiczne i ofiamicze postawy.

^m Rozpatruję tu wiersze z tomu Skargi Jeremiego, Londyn (właściwie: Paryż) 1847. W wydaniach późniejszych do pierwotnego cyklu z perspektywy biblijnych lektur. Poeta przybiera! maskę proroka, by dać swemu ludowi wyjaśnienie tragicznego obrotu historii. Otwierające tomik motto z Apokalipsy św. Jana wskazywało kierunek interpretacji: ujęcie historii doczesnej jako wiecznie realizującej się w czasie i przestrzeni historii świętej. Romantycy utożsamiali wielokrotnie poetę i proroka²¹, właściwe im było czytanie Biblii jako księgi wiecznej teraźniejszości. Skąd jednak wybór Ujejskiego? Dlaczego nazwał siebie Jeremim? Dlaczego czas obecny jako świadkowi i uczestnikowi okrutnych wydarzeń kojarzył mu się z. czasem Apokalipsy?

Najczęściej przywoływanym przez romantyków prorokiem był Izajasz. Ślady Izajaszowych proroctw i widzeń odnajduje się w twórczości Mickiewicza, imię jego przywoływał Goszczyński, czytanie Izajasza towarzyszyło moralistyce Leszka Dunina-Bor-kowskiego ²². Nawet podmiot mówiący we Wstępie do Maratonu w Izajaszowy sposób zaznaczał sarkazm, gniew i ironię „powołanego” wobec „innych”. Ujejski wybrał jednak Jeremiasza.

zostały dodane inne wiersze: Krzyż a miecz i Modlitwa do wyd. III, Lipsk 1862, część II Skarg Jeremiego do wyd. V, Lwów 1890.

²¹    O poecie-proroku zob. J. Kamionkowa, Życie literackie to Polsce w pierwszej połowie XIX wieku, Warszawa 1970, s. 290 i n.;

0    starogreckim i starohebrajskim rodowodzie proroctw i stylizacji prorockich w nowożytności — zob. S. SkWarczyńska, Kształt artystyczny drugiej wersji Mickiewiczowskiej Historii przyszłości [w tejże:] W kręgu wielkich romantyków polskich, Warszawa 1966, s. 68 i n.

²²    „Izajaszem polskim” nazwał Mickiewicza Armand Levy w Przedmowie do hebrajskiego przekładu Ksiąg narodu i pielgrzymstwa polskiego. Istnienia Izajaszowych motywów, obrazów oraz koncepcji proroka-- wieszcza u Mickiewicza dowiodła S. Sk Warczyńska, Hymn na dzień zwiastowania N.P. Maryi (w tejże:] Mickiewiczowskie powinowactwa z wyboru, Warszawa 1957, s. 195 - 224. Pogłosy Izajaszowych lektur

1    stylizacji u Mickiewicza odnotowali inni badacze, m.tn. Juliusz Kleiner i Fallek. Z koncepcją poety-kapłan*-proroka ukształtowaną na wzór Izajasza spotykamy się w twórczości Goszczyńskiego (Z proroctw Izajasza) i Leszka Dunina-Borkowskiego w Wieszczemach Lechowych i w Parafiańszczyżnie.